Yvan Vanden Berghe en Luc Pauwels: ‘Poetin wil vooral een historisch figuur zijn’

Terwijl de Russische invasie in Oekraïne het nieuws beheerst, biedt een terugblik op de lange, verweven historie van de ruziënde buurlanden inzicht in het ontstaan van het huidige conflict. Bij Doorbraak Radio (hier te beluisteren) gaven Yvan Vanden Berghe en Luc Pauwels meer uitleg over de geschiedenis van het huidige Oekraïne.

Wortels in de geschiedenis

Het huidige conflict valt grotendeels te verklaren door de geschiedenis. Rusland en Oekraïne zijn historisch moeilijk van elkaar te onderscheiden, zegt Pauwels. Rusland werd gesticht in 882 in Kiev, de hoofdstad van Oekraïne. Moskou als hoofdstad van Rusland is iets van enkele eeuwen later. Oekraïne is doorheen de geschiedenis echter vaak deel geweest van andere staten dan Rusland en trachtte verschillende keren een eigen staat te stichten. ‘De geschiedenis van Oekraïne is dus heel moeilijk samen te vatten.’

Ondanks de gedeelde geschiedenis valt er toch een onderscheid te maken tussen de ontwikkeling van Rusland en Oekraïne. Er is geen rechtstreekse link tussen Kiev en Moskou, zegt Vanden Berghe. ‘Moskou is met behulp van de Mongolen in de 14de en 15de eeuw apart gegroeid zonder contact met Kiev.’ Poetin zal beweren dat Rusland en Oekraïne met elkaar versmolten zijn maar historisch is dat niet helemaal correct. Pauwels is het eens met Vanden Berghe, maar in Rusland leeft heel hard de perceptie dat Oekraïne een achtertuin is van Moskou. ‘Het is moeilijk om daartegenop te boksen.’

Verschillen in Oekraïne

Een ander aspect van de geschiedenis dat een stempel op het huidige conflict drukt, zijn de verschillen tussen de oostelijke en westelijke kant van Oekraïne. Er was een heel andere omgang met de diversiteit binnen Oekraïne langs de Oostenrijk-Hongaarse kant dan aan de Russische kant, zegt Pauwels. ‘De westelijke kant spreekt Oekraïens terwijl de oostelijke kant vooral Russisch spreekt.’

Heeft Poetin op basis van de geschiedenis dan enkel voor ogen om het oostelijke deel van Oekraïne opnieuw onder Russische controle te krijgen? Poetin wil vooral een historisch figuur zijn, zegt Vanden Berghe. ‘Hij is een nationalist en wil alle Russisch-sprekenden in één rijk verenigen.’ De grenzen van Oekraïne zijn nooit heel duidelijk geweest en Poetin wil die nu duidelijk maken.

Russische annexaties

In 2014 werd het schiereiland de Krim door Rusland geannexeerd. Na het door Moskou georganiseerde referendum was duidelijk dat de meeste inwoners van de Krim terug bij Rusland wilden horen. Vanden Berghe twijfelt er niet aan dat dit effectief ook zo is. ‘Oekraïne heeft er geen goed aan gedaan om deze annexatie niet te erkennen.’ Donetsk en Loehansk in het oosten van Oekraïne zijn van oudsher gebieden waar Russisch-sprekenden wonen. Ook die inwoners willen eigen republieken en volgens het zelfbeschikkingsrecht van volkeren is er geen alternatief, benadrukt Pauwels. ‘Het heeft geen zin om deze gebieden vast te spijkeren aan Oekraïne wanneer ze dat niet willen.’

Waarom dan geen referendum in deze regio’s organiseren zodat we voor eens en altijd weten wat de inwoners zelf verkiezen? In 2014 en 2015 werden er in Minsk akkoorden gesloten tussen Rusland en Oekraïne die in een vergaande decentralisatie van Oekraïne voorzagen. Dit om de staatskundige structuur in overeenstemming te brengen met de etnische en culturele realiteit, zegt Pauwels. Geen van beide partijen heeft zich echter aan deze afspraken gehouden. ‘Zowel Rusland als Oekraïne wou enkel uitvoeren wat in hun kraam paste.’

Een nieuwe koude oorlog?

Bij het einde van de koude oorlog verklaarde de VS dat de grens van de NAVO absoluut niet zou opschuiven naar het oosten. Maar in realiteit is dat wel gebeurd en de redenering daarachter is dat de VS de invloedsfeer legitiem kon uitbreiden omdat Rusland de koude oorlog heeft verloren. De VS kan enkel een hegemonie blijven als het Europa beheerst, zegt Vanden Berghe. Rusland is al het oosten van Europa verloren, maar men moet Moskou niet verder uitdagen door ook Oekraïne te willen toe-eigenen.

De reactie van Rusland is dus niet helemaal onbegrijpelijk, maar de inval in Oekraïne en de oorlog is wel een paar bruggen te ver, benadrukken Vanden Berghe en Pauwels. ‘Bovendien is dit een domme zet van Poetin aangezien hij meer zal verliezen dan winnen.’ Men is aan het vechten voor iets wat theoretisch niet kan. Oekraïne kan enkel neutraal blijven, zegt vanden Berghe. Een diplomatieke oplossing voor dit probleem moet nog steeds mogelijk zijn. Zelenskyi is echter een man met meerdere gezichten, benadrukt Pauwels, maar hij zal niet anders kunnen dan de neutraliteit van Oekraïne aanvaarden.