Zuid-Afrikaans ANC in nauwe schoentjes

Vlaamse media besteedden er weinig aandacht aan, maar in de nacht van 22 op 23 augustus beefde Johannesburg op zijn grondvesten. Sinds de afschaffing van de apartheid en de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht in 1994, was het ANC er aan de macht. Maar in de jongste gemeenteraadsverkiezingen werd de machtspartij naar de oppositiebanken gewezen.

De nieuwe burgemeester heet Herman Mashaba en stapte pas in december vorig jaar in de politiek. Hij zal zich zijn aanstelling levendig herinneren. Tijdens de elf uur durende gemeenteraadszitting zakte er – eerder toevallig – zelfs een ANC-lid in elkaar, de man overleed ter plekke.

En niet alleen Johannesburg viel in de handen van de grootste oppositiepartij Democratic Alliance (DA). Van de zes grootste steden in Zuid-Afrika zijn er nog slechts twee in handen van het ANC. In Kaapstad krimpte de partij zelfs tot een schamele 24%. President Jacob Zuma mag dan wel geloven dat zijn partij aan de macht blijft tot Jezus terugkeert, zijn landgenoten zijn duidelijk een andere mening toegendaan.

Levendige oppositie

De grootste oppositiepartij is de Democratische Alliantie (DA), die vooral een stronghold heeft in de hoofdzakelijk witte Westkaap. Reden te meer waarom de partij vaak racisme werd verweten, al wordt de partij vandaag geleid door een zwarte, Mmusi Maimane. Voor blanke Zuid-Afrikanen – Engels- en Afrikaanstaligen – was de keuze voor de liberale partij een evidentie. Maar ook kleurlingen en Indiërs kiezen massaal voor de DA.

Bij de jongste verkiezingen kreeg de DA voor het eerst ook massa’s zwarte stemmen. Net als de extreemlinkse ‘jongerenpartij’ Economic Freedom Fighters (EFF) die over het hele land gemiddeld 8% haalde. Ook de eerder wegdeemsterende Inkatha Freedom Party kroop terug recht, maar haalt enkel etnische stemmen in de regio Kwazulu-Natal.

De grootste knauw kreeg het ANC niet zozeer van DA of EFF, maar vooral van de eigen aanhang in de townships. Daar waar de armsten van land samengepakt zijn en het ANC traditiegetrouw door cliëntelisme en corruptie de meeste stemmen haalde, bleven die net nu massaal thuis. In sommige stedelijke ANC-wijken daagde minder dan 40% van de stemgerechtigen op.

Metaalmoeheid

Wat bracht de zwarte kiezer om het ANC links te laten liggen of niét te gaan stemmen? De top van het ANC geloofde er heilig in dat de zwarten ten eeuwige dage de partij trouw zou blijven en aan de macht houden uit dankbaarheid voor de bevrijding. Maar die truc werkt duidelijk niet meer. Zeker niet meer nu het icoon van de anti-apartheidsstrijd, Nelson Mandela, niet meer onder hen is.

Jarenlange economische stagnatie, een onderlaag die de sociale ladder maar niet kan beklimmen, de vele schandalen (van financiële en seksuele aard) en de breed georganiseerde corruptie zijn zeker redenen voor de plotse achteruitgang.

Ook de tanende populariteit van president Zuma is er debet aan. Hij is het gezicht bij uitstek van corruptie. Het Grondwettelijk Hof vroeg hem recent om 246 miljoen rand (ca. 12 miljoen euro) terug te betalen. Het ging om overheidsgeld dat hij investeerde in zijn eigen woonst.

Het ANC voelde zich lang oppermachtig. Maar interne kritiek en gewelddadige – en vaak racistische – studentenprotesten de voorbije jaren doen de partij wankelen. Ook in de townships steken steeds vaker ‘spontane’ protesten de kop op tegen ontoereikende publieke hulpverlening, het gebrek aan toiletten en riolering … En de protesten richten zicht steevast tegen de partij die toch net de armen zou moeten vertegenwoordigen. 

Ongelijkheid

Gemiddeld is de armoede wel afgenomen sinds het einde van de apartheid. Maar te veel geld verdwijnt in een put van overheidswege (op alle mogelijke niveaus) georganiseerde en in stand gehouden corruptie.

Maar de economische ongelijkheid blijft toenemen. Er ontstond een vandaag florerende zwarte middenklasse en de kloof tussen arme zwarten enerzijds en kleurlingen of blanken anderzijds blijft groeien. En zoals overal blijven consumptieprijzen toenemen en neemt het aantal arbeidsplaatsen af ten voordele van een lucratiever en efficiënter werkend Azië.

2019

In 2019 vinden er opnieuw algemene parlementsverkiezingen plaats in Zuid-Afrika. De voorspelling is dat het ANC het dan gemiddeld beter zou doen dan bij gemeente- en regionale verkiezingen.

Maar als er minder kiezers opdagen – en dat zijn steevast de zwarte armen die thuisblijven – en voormalige ANC-kiezers switchen naar DA en de relatief nieuwe EFF – die laatste haalt trouwens vooral stemmen bij jongeren, en er komen massa’s jongeren bij straks, die voor het eerst mogen stemmen – dan maakt het ANC een slechte beurt. Ook al omdat DA en EFF elk het ANC zo hartsgrondig beu zijn, dat ze strategische afspraken zouden kunnen maken om het ANC van haar troon te duwen, ondanks hun tegengestelde programma’s en belangen. 

Het ANC rest alvast een paar dingen te doen. Zuma aan de kant schuiven, schoon schip maken met corruptie, en het onderwijsniveau opkrikken. De ‘born free’ generaties – zoals de zwarte generatie(s) van na 1994 heten verwachten niet minder dan dat. Onderwijs, werk en een eerlijk en rechtvaardig bestuurd land. DA en EFF kunnen daar samen misschien werk van maken. Misschien.

Werkt dat niet, dan dreigen grote groepen jongeren – hele ‘born free’ generaties – straatprotest, geweld en plunderingen te verkiezen boven de weg van parlementaire geleidelijkheid. Er rust een zware verantwoordelijkheid op de schouders van de ‘vrijheidsstrijders’ van het ANC.

Foto: oppositieleider Mmusi Maimane (DA). (c) Reporters