Zwaar beroep, zei u?

Japanners die zich letterlijk doodwerken: ze bestaan. ‘Karoshi’, dood door overwerk; er zijn jaarlijks ettelijke tientallen gevallen. Per jaar zijn er in Japan met zijn ongeveer 125 miljoen inwoners duizenden vroegtijdige overlijdens die het gevolg zijn van stress op het werk. Massaal overuren kloppen, nauwelijks vakantie opnemen: het is het lot van heel wat werknemers. Door de veroudering van de bevolking is er een schrijnend personeelstekort. En immigratie ziet het land veeleer als een probleem dan als een oplossing. Van bijna 20.000 asielaanvragen in 2017 willigde de overheid er exact 20 in.

De gerechtelijke molens draaien ook in Japan traag en daardoor kwam zopas weer een schrijnend geval van karoshi uit 2015 in de belangstelling. Er was toen ophef ontstaan na de zelfmoord van Matsuri Takahashi op kerstdag. Deze 24-jarige vrouw was recent afgestudeerd aan de prestigieuze Todai-universiteit van Tokio. Ze kreeg een gegeerde job bij het succesrijke mediabedrijf Dentsu, maar al vrij snel moet ze daar spijt van gekregen hebben. Ettelijke maanden had de jonge vrouw hele nachten doorgewerkt, wat neerkwam op ruim 100 overuren per maand waar ze niet onderuit kon. Op kerstdag sprong ze van het dak van de slaapzaal van het Dentsu-gebouw haar dood tegemoet. Deze tragische gebeurtenis veroorzaakte nogal wat opschudding in binnen- en buitenlandse media. De CEO diende een jaar later diep buigend zijn ontslag in.

Dat was wel het minste wat hij kon doen. De vakbond had bij Dentsu immers bedongen dat het personeel per maand nooit meer dan 50 uur extra zou mogen presteren. Daar had het bedrijf zich dus niet aan gehouden. Het gebeurde ook dat zulk overwerk niet of maar voor een deel werd vergoed.

Signalen uit de samenleving

Een causaal verband tussen overlijden en werksituatie is niet altijd gemakkelijk aan te tonen, maar in het geval van Matsuri was het er onmiskenbaar.

Op de eerste verjaardag na de dood van Matsuri voerden de media premier Shinzo Abe op. Die stond met een dikke bos bloemen op de stoep bij Yukimi Takahashi, de ontroostbare moeder van het slachtoffer. Zij drong erop aan paal en perk te stellen aan dit soort misbruiken. Dan zou haar dochter toch niet voor niets gestorven zijn. Abe beloofde er werk van te maken.

En inderdaad, er leek iets te veranderen: er kwam een wetsontwerp dat in een wettelijk plafond op overwerk voorzag. Eerder al was de regering actie gaan voeren om iedere werkende Japanner er toe te brengen zijn 20 vakantiedagen ook echt op te nemen. (Vrijaf nemen wijst volgens veel Japanners op een gebrek aan toewijding voor de job).

Ze zette er bedrijven toe aan hun personeel op vrijdagnamiddag vanaf 3 uur vrijaf te geven. De maatregel was ook wel bedoeld om de binnenlandse consumptie aan te moedigen. Het aantal mensen dat meer dan 60 uur per week werkt, moet tegen 2020 dalen van 8 à 9 naar 5 procent, zo luidt het nu.

Ook Dentsu bleek niet ongevoelig voor de signalen uit de samenleving. Voortaan zouden in het enorme kantoorgebouw van het bedrijf om 10 uur ’s avonds alle lichten worden gedoofd om iedereen ertoe te verplichten naar huis te gaan.

Flexibele werktijden

Enkele dagen geleden uitte Yukimi Takahashi publiekelijk haar woede over de plannen die de eerste minister in het vooruitzicht had gesteld in verband met de werktijd, omdat die uiteindelijk nog werden afgezwakt. Maximaal zouden Japanners nog 100 uren per maand mogen overwerken. Bedrijven die zich daar niet aan houden zouden gerechtelijk worden vervolgd. Critici noemen deze ‘beperking’ een maat voor niets. 25 overuren per week is gewoon te veel, daar zal je in onze contreien niemand van hoeven te overtuigen.

Daarbij komt dat Abe niet te ver wil gaan met zijn hervormingen. Voor de bovenlaag van de hoogst opgeleiden, met inkomens van tegen de 90.000 euro per jaar, zou de maatregel niet gelden. De wetgeving moet flexibele werktijden mogelijk maken en kan niet voor elke onderneming op dezelfde manier gelden… zo wordt er gezegd.

Warrige haren, bloeddoorlopen ogen

Om terug te komen op Matsuri: ze maakte deel uit van een team dat instond voor internet-advertenties, maar geleidelijk werd ingekrompen van 14 tot 6 werknemers bij gelijke werklast. Via de sociale media rapporteerde ze over haar lijdensweg:

‘Mijn baas vond mijn werk op niets lijken. Ik word er ziek van.’

‘Ze hebben beslist dat ik weer op zaterdag en zondag moet werken. Ik wil gewoon dat het ophoudt.’

‘Het is 4 uur. Ik beef over mijn hele lichaam. Ik kan niet meer. Dit wordt mijn einde. Ik ben zo moe…’

‘Ik voel niets meer. Ik wil alleen maar slapen.’

‘‘s Nachts kan ik de slaap niet vatten, uit schrik voor wat me morgen te wachten staat.’

En op het einde: ‘Misschien is de dood nog de beste oplossing.’

Ze klaagt ook over haar directe overste, die haar steeds vaker verrot scheldt: ‘Die twintig uren overwerk van jou waren voor het bedrijf compleet nutteloos.’

‘Je slaperig voorkomen tijdens meeting bewijst dat je het werk niet aankunt.’

‘Vertoon je hier niet meer met die warrige haren en bloeddoorlopen ogen.’

‘Zélfs als je het druk hebt, mag je nog wat meisjesachtige charme opbrengen!’

Die laatste tweets leggen nog een ander probleem bloot: het moderne Japan is nog altijd een macho-samenleving, met de vrouw in een dienende rol.

Het advies van haar chef komt trouwens te laat, Matsuri springt enkele dagen later haar dood tegemoet. Dentsu is ervan afgekomen met een bijna symbolische boete. De directe chef van het slachtoffer wordt niets in de weg gelegd.