Zweeppartijen: PVDA en VB

Een debat over PVDA-PTB of Vlaams Belang versmalt al snel tot de vraag of die partijen ‘extreem’ zijn, dan wel ‘radicaal’. ‘Radicaal’ betekent dan gewoon dat men een beetje streng in de leer is. Krijgt men daarentegen het etiket ‘extreem’ of ‘extremistisch’, dan impliceert dit meteen een morele veroordeling.

Deze piste is steriel. Ze brengt niets bij. Nogal wat kiezers zijn die morele schrijfsels grondig beu. Bovendien vermengt men nogal morsig moraal met politiek., terwijl het twee verschillende dingen zijn. 

Zweeppartijen en bestuurspartijen

In 1975 krijgt de invloedrijke politieke denker Raymond Aron (1905-’83) op de radiozender France Culture de vraag welke waarheid hem het meest dwars zit. Hij antwoordt dat politiek anders werkt dan andere verhoudingen tussen mensen. Politiek is in grote mate amoreel en in vele gevallen immoreel, antwoordt Aron. Sociale systemen zijn altijd onvolmaakt. Politiek is dan ook geen strijd tussen goed en kwaad, maar een keuze tussen wat verkieslijk en wat verwerpelijk is voor de gemeenschap als geheel. Toch blijft het beoordelen van het morele gehalte van partijen de favoriete hobby van journalisten en academici.

Het is interessanter om na te gaan welke rol partijen als PVDA-PTB en Vlaams Belang spelen in het politieke bestel. Beide partijen zijn zweeppartijen. Dit zijn partijen die niet onmiddellijk streven naar regeringsdeelname. Ze willen de bestuurspartijen onder druk zetten.

Bestuurspartijen zijn dan weer partijen gericht op regeringsdeelname. Ze zijn bijzonder kneedbaar. Ze steken met groot gemak een deel van hun programma in de diepvries zodra regeringsdeelname wenkt. Het risico is natuurlijk dat het partijprogramma uiteindelijk volledig uitdroogt. Ook in een diepvries zijn producten maar beperkt houdbaar. Uiteindelijk weet de kiezer niet meer waar de partij voor staat. Bestuurspartijen regeren zich vaak kapot en veren soms recht na een oppositiekuur.

België kent een lange traditie van zweeppartijen die Kamerzetels veroveren: KPB, Frontpartij, VNV, Rex, VU, FDF, RW, Vlaams Blok/Belang, RAD-UDRT, FN, Agalev, Ecolo, ROSSEM, LDD, N-VA, PP, PVDA-PTB… Al deze partijen begonnen als zweeppartij, maar niet alle partijen zijn het gebleven. Sommige partijen zijn van de radar verdwenen, andere vervelden tot bestuurspartij.

Dwarsliggers houden de sporen recht

Zweeppartijen zijn dwarsliggers die bestuurspartijen op het rechte spoor houden, schreven Veerle Wouters en ik in Schone schijn. Particratie wurgt democratie (2019).

Men mag de invloed van zweeppartijen niet onderschatten. Ze kaarten nieuwe problemen aan en plaatsen die op de politieke agenda. Ze stellen radicale oplossingen voor, die vaak niet uitvoerbaar zijn. Maar zo zetten ze de bestuurspartijen wel voortdurend onder druk.

Zowel PVDA-PTB als VB hameren nu op koopkracht. Beide partijen hebben een minimumpensioen van 1.500 euro op de kaart gezet. Het voorstel werd uiteindelijk door andere partijen overgenomen.

De miljonairstaks van de PVDA-PTB wordt niet langer weggelachen. Groen schiet de PVDA zelfs op links voorbij. Ook Vooruit, CD&V en Open Vld willen de sterkste schouders meer belasten. Kers op de PVDA-taart: zelfs N-VA-voorzitter Bart De Wever gaat overstag. ‘We staan er zó slecht voor dat het niet meer zal lukken om de rijken te ontzien. Iedereen zal moeten bijdragen’, verklaart hij nu. Hij is geen voorstander van een miljonairstaks, maar wel van ‘slimmere belastingen … die de rijken wél betalen’. 

Wat die ‘slimme belastingen’ dan wel mogen zijn, laat slimme De Wever wijselijk in het midden. Als belastingbetaler kan je alleen maar hopen dat er nog eens een antibelasting-zweeppartij in de Kamer geraakt, zoals Respect voor Arbeid en Democratie (RAD-UDRT) begin jaren tachtig van de vorige eeuw. Misschien kan de partij Voor U van Els Ampe deze rol invullen, zeker nu Jean-Marie Dedecker een personele unie is aangegaan met ‘slimme belastingpartij’ N-VA.

Vlaams Belang

Gedurende de communautaire diepvries-legislatuur 2014-‘19 was het VB-Kamerlid Barbara Pas die het communautaire op de politieke agenda hield. Voortdurend herinnerde ze de N-VA aan de vroegere communautaire standpunten. Voortdurend trok Barbara Pas de deur van de diepvries open. ‘Negeren’ was toen het ordewoord binnen de N-VA.

Het VB zet al een eeuwigheid het migratieprobleem op scherp: uitvoeren van bevelen om het grondgebied te verlaten, migratiestop, huisbetredingen… Vele partijen zijn onder druk van het VB naar rechts opgeschoven. Niet alleen de N-VA, ook de CD&V en de Open VLD. Zelfs Vooruit wordt steeds ‘flinkser’. 

Eind 2018 viel de regering-Michel over het Marrakech-pact en het falend migratiebeleid van staatssecretaris Francken. ‘Niet de premier, niet de linkse oppositie, maar Vlaams Belang en Vuye & Wouters zijn verantwoordelijk voor de val van de regering’, titeldeDe Morgen.

Men kan veel zeggen over de PVDA en het VB. Wat men niet kan zeggen is dat ze nutteloos zijn en geen invloed hebben. Ze bepalen mee de politieke agenda. Ze dwingen bestuurspartijen te doen wat ze anders onder het tapijt zouden vegen. Bestuurspartijen en nogal wat journalisten denken dat als men niet spreekt of schrijft over een probleem, het probleem niet bestaat. Zweeppartijen zijn er net om die problemen aan te kaarten en de politiek-mediatieke bubbel te doorprikken.

Men maakt het politieke nieuwkomers best niet te moeilijk

Emeritus professor politicologie Wilfried Dewachter betreurde de invoering van de kiesdrempel in december 2002. Daarmee dreigt een basiskenmerk van het Belgische partijwezen sinds de invoering van het algemeen stemrecht in 1919 te verdwijnen. ‘De kiezers verliezen daardoor macht omdat die uitdagende alternatieven en vernieuwingen uit het electoraal aanbod en uit het partijenstelsel dreigen te worden weggesneden’, schrijft Dewachter in Van oppositie tot elite. Over macht, visie en leiding (2003).

De gevestigde Belgische partijen maken het nieuwkomers bijzonder moeilijk. Vraag het maar eens aan Els Ampe en haar Voor U. Ook media doen hun duit in het zakje door nieuwkomers niet op te nemen in stemtesten en ander mediatiek vertier. Bovendien hebben nieuwkomers geen toegang tot de heilige graal van de partijfinanciering.

Het is vrij onverstandig om nieuwkomers de toegang tot het parlementaire forum te beletten. Ze houden de democratie levendig en leggen een band tussen de Dorpstraat en de Wetstraat. Maakt men het nieuwkomers nagenoeg onmogelijk, dan dwingt men de kiezer in de armen van de bestaande zweeppartijen PVDA-PTB en VB.

Wie niet luisteren wil, zal voelen

Zweeppartijen zijn klokkenluiders. Ze vertellen de bestuurspartijen wat er leeft bij de kiezers. Bestuurspartijen hebben er alle belang bij om de zweeppartijen ernstig te nemen. Ze moeten proberen oplossingen te vinden voor de aangekaarte thema’s. Die oplossingen zullen meestal veel minder radicaal zijn dan de oplossingen die de bedienaren van de zweep voorstellen. Maar er moeten wel oplossingen komen.

Zweeppartijen zijn geen gevaar voor de democratie, ze zijn een zegen. Op termijn zullen ze vervellen tot bestuurspartij. Of ze verdwijnen omdat het probleem dat ze hebben aangekaart, is opgelost. 

Maar net dat gebeurt niet meer. Men plaatst zweeppartijen graag achter een moreel cordon. Niemand wil regeren met VB of PVDA-PTB. Tegelijk komen er geen oplossingen voor de problemen die beide partijen aankaarten.

De bestuurspartijen moeten dus niet klagen na 9 juni. Indien een groot VB en een grote PVDA samen bijna (of meer) dan een derde van de Kamerzetels veroveren, dan is het omdat de bestuurspartijen niet met oplossingen kwamen. Zo wordt het almaar moeilijker om te regeren. Met dank aan zij die geregeerd hebben.