1 oktober. Historische dag: Willem I herstelt het Nederlands als bestuurstaal in Vlaanderen

Ilse Wessel (1929-2014)

2014   Overlijden in Baarn (Utrecht) van Ilse Wessel (85), omroepster en presentatrice met een carrière van 47 jaar bij radio en televisie (1953-2000). Ze was geboren in Berlijn en kwam op haar 10de naar Nederland. Ze werd bekend als omroepster voor de AVRO in de jaren 1960 en daarna onder andere bij het Humanistisch Verbond, de Wereldomroep en de Radionieuwsdienst van het ANP. Zij verzorgde in 1966 onder meer het verslag van het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus op radio en televisie.

Toen zij in 2000 stopte bij de Wereldomroep en met pensioen ging, riep de Wereldomroep de Ilse Wessel Presentatieprijs in het leven.

2007   Voormalige VVD-politica Ayaan Hirsi Ali, bekend om haar kritiek op de islam, keert terug naar Nederland. De Nederlandse overheid wil de buitenlandse beveiliging van Ayaan, die in mei 2006 naar Washington DC vertrok voor een baan bij de conservatieve denktank American Enterprise Institute, plots niet meer betalen. Terug in Nederland wordt zij gewoon weer beveiligd en zal zij haar denktank-werkzaamheden op afstand voortzetten. Een poging om haar beveiligingskosten te laten overnemen door de Amerikaanse overheid mislukte. Ayaan Hirsi Ali is afkomstig uit Somalië.

1982   Het Japanse Sony presenteert de eerste cd-speler ter wereld.

1982   Helmut Kohl (1930-2017) wordt de nieuwe bondskanselier van West-Duitsland. Hij zal de hereniging van Duitsland voor elkaar krijgen en aldus ook in 1990 de eerste naoorlogse bondskanselier van héél Duitsland worden.

1960   Nigeria wordt onafhankelijk van het Verenigd Koninkrijk.

1949   Mao Zedong roept te Peking officieel de communistische Volksrepubliek China uit.

1937   Begin van de zelfstandige Vlaamse radio-uitzendingen.

1911   Overlijden in Seis-am-Schlern (Tirol) van de Duitse filosoof, socioloog en historicus Wilhelm Dilthey (77). Als biograaf van Friedrich Schleiermacher, die zijn theorie van de hermeneutiek heeft geïnspireerd, gaf hij een theoretische fundering aan de scheiding tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen. Hij publiceerde vele belangrijke werken over de filosofie van de geschiedenis, de vormen van denken en de ‘types van wereldbeschouwingen’ (Die Typen der Weltanschauung, 1911).

Hendrik Marck (1883-1957)

1883   Geboorte in Mechelen van Hendrik Marck, Vlaams katholiek politicus met bijzondere belangstelling voor de taalwetgeving. Hij was advocaat, volksvertegenwoordiger van 1918 tot 1957 en vijfmaal minister. Als gewezen oorlogsvrijwilliger aan het IJzerfront tijdens de Eerste Wereldoorlog en daar onder meer rechter in de Krijgsraad, kent hij de taaltoestanden uit eigen ervaring. Hij wordt bijzonder actief op het gebied van de taalwetgeving, vooral inzake het gebruik van het Nederlands in het leger en het gerecht. In 1935 krijgt hij de Wet Marck gestemd op het taalgebruik in rechtszaken. Op het einde van zijn politieke carrière was hij nog nauw betrokken bij het tot stand komen van de wet van 30 juli 1955 aangaande de taalexamens in het leger. Mark was heel zijn leven tegelijk een hevige flamingant en een strikte unitarist. Hij overleed in 1957, 73 jaar oud. De Hendrik Marckstraat in Berchem is naar hem genoemd.

1867   De Duits-Joodse filosoof en econoom Karl Marx (1818-83) publiceert het eerste deel van Das Kapital (Het Kapitaal, kritiek der politieke economie). Het tweede deel verschijnt pas in 1885, twee jaar na Marx’ dood, en het derde in 1894. De eindredactie en uitgave van deze vervolgdelen werd verzorgd door Friedrich Engels (1820-1895). Deel I behandelt op kritische wijze de kapitalistische productiewijze die met de industriële revolutie was ontstaan.

1839   Woedend omwille van het verbod op de handel en het gebruik van opium in China, verklaren de Engelsen de oorlog aan de Chinese regering. De eerste ‘Opiumoorlog’, begonnen om de Britse handelsbelangen te bevredigen, markeert het begin van de geschiedenis van het hedendaagse China.

1814   Koning Willem I herstelt het Nederlands als landstaal in Vlaanderen. Hoewel pas sinds 1 augustus 1814 in functie voor het voorlopig bestuur van de Zuidelijke Nederlanden gaat Willem I onmiddellijk aan de slag om het Nederlands te herstellen op alle niveaus van het bestuur. Na meer dan twintig jaar Franse bezetting (1792-1793 en 1795-1815) was het Nederlands nagenoeg verdwenen uit ons onderwijs, het gerecht en het bestuur.

Het herstel van het Nederlands als officiële taal werd principieel onmiddellijk beslist, maar behoedzaam en stapsgewijs aangepakt. De wet van 1819 stelde de officiële eentaligheid in Vlaanderen vanaf 1823 in het vooruitzicht. In 1822 werden daar ook de arrondissementen Brussel en Leuven aan toegevoegd. De vernederlandsing van het lager onderwijs in Vlaanderen werd zeer snel doorgevoerd. In het middelbare onderwijs kwam de volledige vernederlandsing pas in 1828-1829 tot stand, toen voldoende leerlingen hun volledig lager onderwijs in het Nederlands hadden genoten. Het Frans als vak werd wel behouden in het middelbaar, maar afgeschaft in het lager onderwijs. Hoewel deze reorganisatie ook voor Brussel gold, werd zij daar in de praktijk nauwelijks uitgevoerd door systematische tegenwerking van de meeste schoolbesturen.

De Brandenburger Tor

1808   Overlijden in Grüneiche, bij Breslau, van de Duitse architect Carl Gotthard Langhans (75), ontwerper en bouwer van de beroemde Brandenburger Tor in Berlijn.

1806   Geboorte in Amsterdam van de onderwijzer, dichter en schrijver Jan Schenkman (1806-1863). Hij was auteur van kinderboeken en wordt beschouwd als één van de grondleggers van de Sinterklaasviering in de Nederlanden. In zijn boekje Sint Nikolaas en zijn knecht uit 1850 verwerkte hij bekende elementen als de schimmel, het rijden over de daken, het brengen van pakjes via de schoorsteen en nieuwe elementen als de aankomst van de stoomboot uit Spanje en de zwarte page als hulpje van de Sint, waar de figuur van Zwarte Piet uit is ontstaan. Hij schreef ook de tekst van Zie, ginds komt de stoomboot. Hij overleed in 1863, 56 jaar oud.

1795   De Franse revolutionaire Conventie beslist tot de annexatie van de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk. Ook Luxemburg, toen nog niet in twee gedeeld, wordt bij Frankrijk aangehecht. Ons land wordt heringericht naar Frans model en aan een volledig Frans taalregime onderworpen.

1574   Leiden ontzet! Nadat een kleine duizend Geuzen op zestien plaatsen de dijken bij Rotterdam hebben doorgestoken en een groot deel van Zuid-Holland onder water komt te staan, breekt een storm ook de dijk rond Leiden: 20 000 Spaanse soldaten, die Leiden belegeren, verdrinken.

In 1572 had de stad de zijde van de Nederlandse opstand gekozen. De Spaanse landvoogd Requesens sloeg in 1574 het beleg voor de stad, waarbij uiteindelijk circa 6000 van de 18 000 inwoners omkwamen, vooral door voedselgebrek. Op 3 oktober 1574 wordt Leiden definitief bevrijd. Deze dag wordt nog altijd gevierd in Leiden. Als dank voor het heldhaftig standhouden, stichtte Willem van Oranje in 1575 in Leiden de eerste universiteit in Noord- Nederland.