14 oktober. Historische dag: D’66 opgericht, het progressieve en slopende voorbeeld voor de Volksunie

1994   De Israëlische premier Yitzhak Rabin, zijn minister van Buitenlandse Zaken Shimon Peres en de voorzitter van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) Yasser Arafat krijgen samen de Nobelprijs voor de Vrede.

1985   Op deze zondag worden in België parlementsverkiezingen gehouden. De ‘oude’ regering, Martens V, bestond uit christendemocraten (CVP/PSC) en liberalen (PVV/PRL). Na de verkiezingen komt snel Martens VI in het zadel met dezelfde partijen. De Volksunie krijgt een ernstige klap en verliest 4 van haar 20 zetels. Guy Verhofstadt, PVV-voorzitter sinds 1982, wordt voor het eerst verkozen tot volksvertegenwoordiger. Hoewel de PVV de enige regeringspartij is die achteruitgaat (-6 zetels), wordt hij meteen vicepremier in de regering Martens VI. Deze regering valt na twee jaar over de kwestie Voeren.

1966   In Amsterdam wordt een nieuwe partij opgericht, Democraten ’66. Het afkappingsteken zal later verdwijnen, ook in de afkorting D’66. De eigenlijke stichter is de liberaal Hans Gruijters (1931-2005), toen gemeenteraadslid in Amsterdam voor de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Als hij weigert op de bruiloft van kroonprinses Beatrix en prins Claus te verschijnen, wordt hij uit de VVD-fractie gezet, waarna hij op 21 maart 1966 bedankt voor het lidmaatschap. Op 30 april 1966 komen in de Blauwe Zaal van het luxehotel Krasnapolsky een aantal personen bijeen die geïnteresseerd zijn in een nieuwe partij. Na wat geruzie verlaat iedereen de zaal, op tien na. Die gaan door met het initiatief, onder leiding van Hans van Mierlo (1931-2010), omdat hij naar eigen zeggen de enige was die geen excuus had om het niet te doen. Daar wordt de basis gelegd voor de oprichting in oktober 1966.

De nieuwe partij is progressief, links-liberaal en ‘pragmatisch’. Ze streeft naar ‘meer zeggenschap van burgers in alle openbare bestuursorganen’. In de praktijk is ze voor een afschaffing van de evenredige vertegenwoordiging en wil ze naar het Britse districtenstelsel dat een directe band tussen kiezers en verkozene garandeert. De premier en ook de burgemeesters moeten rechtstreeks verkozen worden.

Bij de parlementsverkiezingen van 1967 behaalt D66 meteen zeven zetels. De gemeenteraadsverkiezingen van 1974 leveren een dieptepunt op met 0,6 procent van de stemmen. Op haar hoogtepunt, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1994 en 2021, behaalt de partij 24 zetels. Op haar dieptepunt, na 2006 zijn dat er slechts drie. D66 zetelt in talrijke regeringen en blijkt een ‘soepele’, opportunistische partij die zich aan van alles en nog wat kon aanpassen. In de jaren 1970 en 1980 was D66 het grote voorbeeld voor Hugo Schiltz, Jaak Gabriëls en de linkervleugel van de Volksunie. Ze nam zelfs een tijdlang de ondertitel ‘Vlaamse Vrije Democraten’ aan. Het ‘voorbeeld’ zet de sloop van de partij in beweging.

1953   Een bataljon van zeshonderd Israëlische soldaten valt het Arabische dorp Kibya binnen, gelegen op Jordaans grondgebied. De bevolking van het dorp wordt volledig afgeslacht.

Theo Luykx (1913-1977)

1913   Geboorte in Lommel (Limburg) van Theo Luykx, Vlaams hoogleraar, historicus en communicatiewetenschapper. In 1934-1935 was hij voorzitter van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS), gouw Limburg. Aan de Rijksuniversiteit Gent wordt hij eerst voorzitter van de afdeling Gent van de studenten van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV). Hij is de leider van deze studentenvereniging (1936-1939) en medeoprichter van haar maandblad Volkskamp. Na de Duitse inval in Tsjechoslowakije en de oprichting van het ‘protectoraat Bohemen en Moravië’ bekritiseert hij fel deze zwenking van het Derde Rijk van volksnationalisme naar staatsnationalisme. Hij verlaat het VNV.

Hij promoveert in 1940 tot doctor in de geschiedenis, aan de Rijksuniversiteit Gent (RUG).  Hij wordt er assistent bij professor Frans L. Ganshof. Vanaf 1951 doceert hij aan de Rijkshandelshogeschool in Antwerpen en aan de RUG waar hij in 1960 gewoon hoogleraar wordt. Als intens beoefenaar van de wetenschap houdt hij zich buiten de partijpolitiek, blijft Vlaamsgezind en zet zich in omtrent het taalstatuut van Brussel en de randgemeenten. ‘Hij beklemtoonde het belang van het territorialiteitsbeginsel en de noodzaak van Vlaamse solidariteit, nam in de jaren 1970 deel aan het Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen en kantte zich in 1977 tegen het zogenaamde Egmontpact’ (Gaston Durnez).

Theo Luykx publiceerde 21 boeken, waaronder een Cultuurhistorische atlas van België (1959) en zijn Politieke geschiedenis van België van 1789 tot heden (1964). Hij overlijdt in 1977 op de leeftijd van 64.

1894   De eerste verkiezingen op basis van het algemeen meervoudig stemrecht leiden tot een politieke aardverschuiving. Alle mannen van 25 jaar of ouder kunnen nu gaan stemmen. Het aantal kiesgerechtigden wordt hiermee vertienvoudigd. De katholieken gaan er 12 zetels op vooruit, de liberalen verliezen er 40 en de socialisten komen voor het eerst in de Kamer, met 28 zetels. In Vlaanderen gaan alle zetels naar katholieken, waaronder de dissidente christendemocraat Adolf Daens (1839-1907).

John Ferguson McLennan (1827-1881)

1827   Geboorte in Inverness (Schotland) van John Ferguson McLennan, jurist en etnoloog, grondlegger van het volksnationalisme. McLennan stelt dat mensen lichamelijke, maar ook psychische eigenschappen van hun ouders erven en doorgeven aan hun kinderen. Door een elementair biologisch mechanisme krijgen we een versterking van eigenschappen, lichamelijke zowel als psychische, die tweemaal worden geërfd, nl. van de vader en de moeder, concludeert McLennan. Het begrip endogamie (en zijn tegendeel: exogamie, voortplanting met vreemden, buiten de eigen gemeenschap) dankt de antropologische wetenschap aan McLennan.

Binnen een grote gemeenschap zoals een volk, leidt endogamie tot een voortschrijdende verdichting van het erfelijke materiaal. Daardoor nemen, zegt McLennan, een aantal gemeenschappelijk eigenschappen toe, zoals een collectieve mentaliteit en onderscheidende kenmerken. Op deze manier ontstaat het antropologische substraat van een gemeenschappelijke cultuur en de objectieve basis van een gemeenschappelijke identiteit.

Dit verschijnsel is zo oud als de mensheid en sommige volkeren, zoals de Joden kennen sinds vele eeuwen een strikte regelgeving op het gebied van voorplanting en afstamming, omdat ze het voor de cohesie van de gemeenschap zo belangrijke fenomeen van de endogamie willen handhaven. Ze menen dat exogamie, het trouwen met mensen van een ander volk, tot verzwakking van de samenhang van een volk leidt en op termijn zelfs tot zijn verdwijning door versplintering en absorptie.

John Ferguson McLennan overlijdt in 1881 op de leeftijd van 53.

Floris van Montmorency (1528-1570)

1570   Overlijden van Floris van Montmorency, baron van Montigny (42). Deze ridder van het Gulden Vlies wordt door het Eedverbond der Edelen met een diplomatieke zending belast bij de Spaanse koning. Tegen alle regels in laat Filips II hem gevangenzetten en uiteindelijk, na jaren opsluiting in een gevangeniscel van het kasteel van Simancas, in het geheim door wurging om het leven brengen. Daarna verspreidt Filips II het gerucht dat Floris aan ziekte is bezweken.