16 juni. Net binnen: grondlegger volksnationalisme John Ferguson McLennan overleden

James Joyce (1882-1941)

Elk jaar   Bloomsday! Op deze dag wordt zowel de Ierse schrijver James Joyce (1882-1941) gevierd, alsook de gebeurtenissen uit zijn werk Ulysses, die alle plaatsvinden op één dag, 16 juni 1904. Dat is namelijk de dag waarin Leopold Bloom rondwandelde in Dublin. Het boek telt haast 1000 bladzijden, maar de gebeurtenissen spelen zich allemaal af in Dublin op één dag. Ulysses was lang verboden in Angelsaksische landen wegens ‘obsceniteit’ en ‘belediging van de godsdienst’. Dit monumentale werk, enig in zijn soort, omvat diverse stijlen en genres, van de burleske satire tot de theologie.

In de harten van de Ieren blijft het in levendige herinnering. Overal ter wereld lezen Joyce-adepten op Bloomsday elkaar stukken voor uit de roman.

1998   Het Woordenboek van de Nederlandse taal is 138 jaar na de eerste aflevering voltooid. Het verzamelt alle Nederlandse woorden van 1500 tot 1921.

1945   Onbekenden proberen de IJzertoren in Diksmuide te dynamiteren. De schade blijft beperkt, maar de bewaking wordt niet versterkt. Op 16 maart 1946 zal een tweede poging de toren volledig vernielen.

1931   De Vlaams-nationale volksvertegenwoordiger Ward Hermans dient in de Kamer een wetsvoorstel in dat voorziet in een statuut voor principiële gewetensbezwaarden. Daarvan waren er in het interbellum niet weinig van, om pacifistische, antimilitaristische of Vlaamse redenen. De inoverwegingneming wordt verworpen. Ze krijgt alleen steun van de Frontpartij, de socialisten en de communisten. Het voorstel werd door de meerderheid beschouwd als anti-Belgische agitatie.

Pater Juul Callewaert (1886-1964)

1920   Nadat bisschop Gustave Waffelaert in de zomer van 1919 Cyriel Verschaeve en de dominicaan Juul Callewaert verboden had nog in West-Vlaanderen te prediken wordt deze laatste in ballingschap gestuurd naar Ierland. Hij komt terecht in het dominicanenklooster van Tallaght. Daar leert hij de Ierse nationale beweging beter kennen en schrijft hij Ierland en het Ierse Volk, dat in 1923 verschijnt. Vanaf dan kan men Callewaert een Vlaams-nationalist noemen.

1903   Henry Ford richt in Detroit de Ford Motor Company op. Hij wil door massaproductie de auto betaalbaar maken voor de gewone burger. Voor de lopende-band-productie zorgt Frederick Taylor, naar wie het taylorisme is genoemd. Deze ziet als één van de oorzaken van het inefficiënt werken van ondernemingen de natuurlijke luiheid van de werknemer. Een ondernemer maakt meer winst bij een grotere (sociale) controle van arbeidsproces en arbeider. Er wordt onder andere voor elke werknemer een schema van opeenvolgende (simpel te leren) handelingen gemaakt. Sindsdien loopt de discussie of bandwerk positief is, want efficiënter, dan wel negatief, want afstompend.

1881   Overlijden in Kent van John Ferguson McLennan, Schotse jurist en etnoloog, aan wie de antropologie het begrip endogamie dankt. Hij is daarmee ook een van de grondleggers van het volksnationalisme. McLennan stelt dat mensen lichamelijke, maar ook psychische eigenschappen van hun ouders erven en doorgeven aan hun kinderen. Door een elementair biologisch mechanisme krijgen we een versterking van eigenschappen, lichamelijke zowel als psychische, die tweemaal worden geërfd, nl. van de vader en de moeder, denkt McLennan. Het begrip endogamie (en zijn tegendeel: exogamie, voortplanting met vreemden, buiten de eigen gemeenschap) dankt de antropologische wetenschap aan McLennan.

Binnen een grote gemeenschap zoals een volk, leidt endogamie tot een voortschrijdende verdichting van het erfelijke materiaal. Daardoor nemen volgens McLennan een aantal gemeenschappelijk eigenschappen toe, zoals een collectieve mentaliteit en onderscheidende kenmerken. Op deze manier ontstaat volgens hem het antropologische substraat van een gemeenschappelijke cultuur en de objectieve basis van een gemeenschappelijke identiteit.

Dit verschijnsel is zo oud als de mensheid en sommige volkeren als bv. de Joden kennen sinds vele eeuwen een strikte regelgeving op het gebied van voorplanting en afstamming, omdat ze het voor de cohesie van de gemeenschap zo belangrijke fenomeen van de endogamie willen handhaven. Ze weten dat exogamie, het trouwen met mensen van een ander volk, tot verzwakking van de samenhang van een volk leidt en op termijn zelfs tot zijn verdwijning door absorptie.

Maar ook bij volkeren die ter zake geen formele regels hebben, is het principe van endogamie makkelijk vast te stellen. Negen op tien mensen trouwen of leven samen met iemand die binnen hetzelfde land woont, meestal zelfs binnen dezelfde regio. Staatsgrenzen en taalgrenzen lijken objectieve barrières voor paarvorming en gezinsvorming.

Alfons Depla (1860-1924)

1860   Geboorte in Ruddervoorde (West-Vlaanderen) van Alfons Depla, arts en Vlaams-nationaal politicus. Als student al maakt hij naam als onvermoeibaar redacteur en uitgever van een hele rits Vlaamsgezinde periodieken zoals De Tassche, De Vlaamse Vlagge, ’t Manneke uit de Mane en De Nieuwe Tijd van Hugo Verriest. Hij maakt ook deel uit van diens geheime genootschap De Swighende Eede.

Depla vestigt zich als arts in Kortrijk en wordt er bevriend met priester Edward de Gryse. Samen stichtten ze de Kortrijkse Gilde der Ambachten, basis van de christelijke arbeidersbeweging. Van 1894 tot 1900 zetelt hij voor de arbeidersvleugel van de katholieke partij in de West-Vlaamse provincieraad, waar hij als sociale Vlaamsgezinde optreedt. Hij onderschrijft enthousiast de oproep van 1909, gericht aan de bisschoppen en de politici, om eindelijk de vernederlandsing van het hoger onderwijs ter harte te nemen. In het verlengde hiervan steunt hij in 1916 de vernederlandsing van de Gentse universiteit en sluit aan bij het activisme. In juli 1917 wordt hij lid van de Raad van Vlaanderen.

Na de oorlog wordt Alfons Depla bij verstek ter dood veroordeeld. Hij was ondertussen naar Nederland uitgeweken. In Den Haag wordt hij, samen met Hendrik Mommaerts en Leo Meert, bestuurder van het Vlaams Comité, dat fondsen beheert waarmee uitgeweken activisten worden ondersteund. In 1921 richt hij mee het Verbond van Vlaams-Nationalisten De Blauwvoet op, samen met onder meer Josué de Decker, Robrecht de Smet, Staf de Clercq, Berten Pil, Hendrik Mommaerts en Ernest van den Berghe. Hij overlijdt in 1924.

Christiaan Huygens (1629-1695)

1815   Napoleon Bonapartes leger valt de Zuidelijke Nederlanden binnen. Hij wint de slag bij Ligny (Namen) op een Pruisisch leger onder maarschalk Gebhard von Blücher en trekt op naar Waterloo. Het was Napoleons laatste overwinning. Het grootste deel van het Pruisische leger overleeft de slag fysiek en mentaal en speelt twee dagen later een cruciale rol in Napoleons nederlaag in de Slag bij Waterloo.

1667   Door de Staten-Generaal van Nederland wordt octrooi verleend aan Christiaan Huygens voor het door hem uitgevonden slingeruurwerk.

1575   De hertog van Requesens, landvoogd van de Spaanse bezetting, beveelt ons dat het jaar voortaan op 1 januari moet beginnen.

1479   De inwoners van Dowaai (Frans-Vlaanderen) dwingen de Franse legers van Lodewijk XI het beleg van hun stad op te breken. De Reuzenommegang van Dowaai, georganiseerd om deze overwinning te vieren, bestaat nog altijd.