16 september. Net binnen: Torquemada overleden, de Spaanse grootinquisiteur

1980   Overlijden in Antwerpen van Maria van Gastel (88), Vlaamse lerares, verpleegster en propagandiste van de Vlaamse Beweging in de Verenigde Staten. Zie Vandaag van 4 maart 2023.

Jean Piaget (1896-1980)

1980   Overlijden in Genève van de Zwitserse filosoof en psycholoog Jean Piaget (84), auteur van belangrijke werken over genetische epistemologie en de cognitieve psychologische ontwikkeling van kinderen.

1957   Richard Feynman en Murray Gell-Mann presenteren de theorie van de zwakke kernkracht. De zwakke kernkracht zorgt er voor dat het ene elementaire deeltje kan worden omgevormd in het andere. Zo kan een neutron veranderen in een proton (positief geladen kerndeeltje) door een elektron (negatief geladen elementair deeltje) uit te stoten.

1947   In overeenstemming met het Verdrag van Parijs van 10 februari 1947 verkrijgen twee dorpen in de Roya-vallei, Tende en la Brigue, bij referendum hun terugkeer naar Frankrijk. Ze maakten vroeger deel uit van het graafschap Nice en waren door Napoleon III aan Italië gegeven. Hoe komt het toch dat de Fransen zoiets voor elkaar krijgen?

1943   Een Anglo-Amerikaans bombardement verwoest de stad Nantes (Bretagne) op het ogenblik dat daar een kermis plaatsvindt. Hele wijken worden verwoest door bommen en branden. Het Hôtel-Dieu ziekenhuis blijft niet gespaard. Nadien worden ruim 700 lichamen vanonder het puin gehaald. Acht dagen later, op 23 september, zullen bij een tweede bombardement nog eens 250 burgers om het leven komen.

1936   Het Franse poolschip van commandant Jean-Baptiste Charcot (1867-1936), de Pourquoi pas?, zinkt voor de kust van IJsland. Charcot komt daarbij om met zijn hele bemanning.

1917   Grote betoging tegen de anti-Vlaamse kardinaal Désiré Mercier. Bij de deelnemers zien we onder meer de latere baron Jan A. Goris (Marnix Gijsen) en Paul van Ostaijen, die daarvoor tot een gevangenisstraf van drie maanden wordt veroordeeld.

1914   De Britse pers veroorzaakt grote opschudding door de dood in Vilvoorde aan te kondigen van een verpleegster genaamd Grace Hume, die de Duitsers zouden hebben vermoord nadat ze haar borsten hadden afgesneden. In de dagen die volgden stapelden de overweldigende getuigenissen zich op. Enige tijd later mogen we vernemen dat Grace Hume nog nooit in België is geweest en dat ze in perfecte gezondheid verkeert.

1908   Oprichting in Flint (Michigan) van het automobielconcern General Motors. Het bedrijf kwam voort uit de Olds Motor Vehicle Company die in 1897 was opgericht door Ransom Olds. Dit bedrijf werd bekend met de zogenaamde Oldsmobile. Het bedrijf van Ransom Olds fuseert twee jaar na oprichting tot Olds Motor Works en richt vervolgens in Detroit (Michigan) de eerste echte autofabriek van de Verenigde Staten op. William Durant sticht op 16 september 1908 uiteindelijk General Motors (GM). In dat bedrijf worden de fabrieken van Buick, Oldsmobile, Cadillac en Oakland ondergebracht. GM wordt de grote concurrent van Ford en neemt in Europa onder meer het Duitse Opel over.

1884   Geboorte in de taalgrensgemeente Everbeek (Brakel) van Staf de Clercq, dorpsonderwijzer en Vlaams-nationaal politicus. Zie Vandaag van 16 september 2022.

Daniel Fahrenheit (1686-1736)

1736   Overlijden in Den Haag van de Duitse natuurkundige Daniel Fahrenheit (50), uitvinder van de thermometerverdeling die zijn naam draagt. Een groot deel van zijn werkzame leven bracht hij in de Nederlanden door. Hij werd bekend door de Fahrenheit-temperatuurschaal (°F). Waarschijnlijk kwam de familie oorspronkelijk uit Hildesheim. Daniels overgrootvader leefde echter in Rostock, voordat hij naar Köningsberg verhuisde.

Na het vroege overlijden van zijn ouders gaat Fahrenheit als koopmansleerling naar Amsterdam. Zijn belangstelling voor de natuurwetenschappen doet hem studeren en reizen door Engeland en Duitsland ondernemen. In 1717 vestigt hij zich in Den Haag, waar hij zich met de bouw van barometers, hoogtemeters en thermometers bezighoudt.

Hij verkeert met de grote namen van zijn tijd, waaronder de natuurkundige Willem Jacob ‘s Gravesande (1688-1742) uit ’s Hertogenbosch die zijn leraar en vriend wordt. Fahrenheit is de eerste die erin slaagt thermometers met volkomen identieke thermometerbuizen te vervaardigen. Vanaf 1718 geeft hij in Amsterdam colleges in de chemie. In 1724 wordt hij lid van de Royal Society en publiceert hij in de Philosophical Transactions van 1724 vijf verhandelingen waarin hij zijn ontdekkingen en uitvindingen beschrijft.

Na zijn overlijden krijgt Fahrenheit een vierde-klasse begrafenis, wat wil zeggen dat hij berooid was, in de Kloosterkerk in Den Haag. In deze kerk werd in 2002 een gedenkplaat voor hem onthuld. In Nederland dragen een twintigtal straten en pleinen zijn naam.

Frans Eemil Sillanpää (1888-1964)

1888   Geboorte in Hämeenkyrö, in een familie van arme boeren, van de Finse schrijver Frans Eemil Sillanpää. Hij is de auteur van een aantal succesromans die over de hele wereld zijn vertaald. Zo in het Nederlands Silja de dienstmaagd (1931), De weg van een man (1932) en Mensen in de zomernacht (1934). In zijn werken geeft hij blijk van een soort poëtisch pantheïsme. In 1939 ontving hij de Nobelprijs voor de Literatuur, terwijl zijn vaderland werd geconfronteerd met een Sovjetinvasie. Kort daarna componeerde hij een mars waarvan de Finse soldaten een soort volkslied maakten.

1809   De elf officieren van het Vrijkorps van majoor Ferdinand von Schill, die een paar maanden eerder in opstand waren gekomen tegen de Napoleontische bezetting en vervolgens gevangen waren genomen, worden in Wesel door het Franse leger neergeschoten. Hun voorbeeld zal het Pruisische verzet stimuleren.

1677   Driehonderd Franse ruiters, onder bevel van kapitein de Grillon, steken alles in brand en vernietigen alles wat er overblijft van de Elzasser stad Hagenau na de plunderingen die Lodewijk XIV begin van dat jaar had bevolen.

1622   Op bevel van de kerkelijke autoriteiten worden alle werken van de bibliotheek van de Universiteit van Heidelberg door de geestelijkheid in beslag genomen en vervolgens naar Rome gestuurd.

1498   Overlijden in Ávila (Léon) van Tomás de Torquemada (77), grootinquisiteur van de Spaanse inquisitie sinds 1483, benoemd door koning Ferdinand II van Aragon en zijn vrouw Isabella I van Castilië. In de negentiende eeuw schatte Juan Antonio Llorente, een liberale geestelijke verbannen in Parijs, de tol van zijn optreden op ongeveer 10 000 slachtoffers die in de vlammen stierven, terwijl 100 000 mannen straffen kregen als verbanning, inbeslagname van hun eigendommen, eeuwige gevangenisstraf of uitsluiting van openbare tewerkstelling. Uit angst voor zijn leven bewoog Torquemada zich alleen vergezeld van een escorte van 40 ruiters en 200 soldaten te voet.

De brutaliteit van zijn methoden leverde hem uiteindelijk kritiek op van paus Sixtus IV, die al in 1481 schreef dat de inquisiteurs van Sevilla, ‘zonder rekening te houden met wettelijke voorschriften, een aantal mensen gevangenzetten in strijd met de regels van gerechtigheid, hen zware martelingen te doen ondergaan en hen, zonder de minste grond, de misdaad van ketterij toe te schrijven’.