17 september. Net binnen: Sovjet-bioloog Trofim Lysenko geboren, proclameerde de ‘maakbare mens’

1991   Noord-Korea, Zuid-Korea, Estland, Letland, Litouwen, de Marshalleilanden en Micronesië worden lid van de Verenigde Naties.

Generaal Roy Urquhart (1901-1988)

1944   Volgens een plan van de Britse generaal Montgomery landen vele duizenden parachutisten bij Nijmegen en Arnhem, dicht bij de Maas, de Rijn en de Waal. De Slag om Arnhem begint. Gemotoriseerde colonnes trekken intussen door België en Noord-Brabant met het doel bruggenhoofden over de Rijn te vormen. Met de inzet van 4000 vliegtuigen is dit de grootste luchtlandingsoperatie uit de Tweede Wereldoorlog.

De operatie verloop echter niet in alle opzichten voorspoedig. Er wordt weliswaar een corridor tot Nijmegen gevormd, maar bij Arnhem stuiten de geallieerden op de 9de en 10de SS-Pantserdivisie. Ook kan de voorhoede van het Britse leger het heftige Duitse verzet in de Betuwe niet breken. De Britse generaal Roy Urquhart verdedigt zijn slinkend gebied zo goed mogelijk, maar na enkele dagen van zware gevechten moet hij zijn overgebleven Britse en Poolse commandotroepen (2000 van de oorspronkelijk 10 000 man sterke luchtlandingsdivisie) in de nacht van 25 op 26 september ten zuiden van de Rijn terugtrekken.

De Slag om Arnhem loopt uit op de zwaarste geallieerde nederlaag in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog. Wel slaagden de geallieerden er in de Waalbrug bij Nijmegen in handen te krijgen en het zuiden van Nederland te bevrijden.

1898   Geboorte in Karlivka (Oekraïne) van Trofim Lysenko, Sovjet-bioloog. Hij werd hoofdzakelijk bekend door zijn evolutieleer en zijn theorie over de overerving van verworven eigenschappen, overgenomen van de Franse bioloog Jean-Baptiste de Lamarck (1744-1829).

Lamarck en Lysenko liggen aan de basis van de linkse theorieën over de ‘maakbare mens’. ‘Een smid die hard werkt, krijgt sterkere armspieren. Zijn zonen zullen bij het opgroeien ook zulke sterke armspieren krijgen’. Lysenko’s ideeën over erfelijkheid, die goed aansluiten bij het marxistische gedachtegoed, bezorgen hem onder Stalin een zeer grote politieke invloed Het ontstaan van nieuwe soorten vindt niet plaats door mutatie en selectie (synthetische evolutietheorie, Darwin), stelt Lysenko, maar eerder door omgevingsinvloeden. Die theorie bevalt Stalin bijzonder: Lysenko wordt tot dé bioloog van de Sovjet-Unie uitgeroepen, hoewel zijn theorie totaal onjuist blijkt.

Lysenko’s ster stijgt echter verder. In 1940 plaatst Stalin hem aan het hoofd van het Instituut voor Genetica van de Academie van Wetenschappen van de Sovjet-Unie. Lysenko bestrijdt heftig de ‘traditionele’ genetica zoals die in de westerse wereld werd bedreven. In 1948 geeft hij zijn beruchte toespraak Over de toestand van de biologie waarin hij de triomf proclameerde van zijn theorie en de moderne (mendeliaanse) genetica afdoet als ‘reactionair’ en ‘pseudowetenschappelijk’. Hij maakt duidelijk dat zijn denkbeelden de steun hebben van het Centraal Comité van de Communistische Partij. Vanaf dan mogen wetenschappers niet langer afwijken van deze officiële leer. Critici van Lysenko houden hun mond, genetici worden ontslagen of gearresteerd.

Lysenko krijgt zelfs zijn plaats in de Opperste Sovjet – die hij trouwens behoudt onder het bewind van Nikita Chroesjtsjov (1953-1964), ondanks diens destalinisatie. De maakbaarheidslegende is nu eenmaal een onderdeel van het marxisme. De wijze waarop afwijkingen van Lysenko’s ‘officiële’ leer werden onderdrukt, heeft het onderzoek naar genetica in de Sovjet-Unie grote schade toegebracht. In de jaren 1960 nam zijn invloed sterk af, en werd openlijk erkend dat zijn leer niet met de waarnemingen strookte. Maar dat is nog niet tot bij alle linksen doorgedrongen. Lysenko overlijdt in 1976 op de leeftijd van 78.

1848   Geboorte in Gent van Paul de Witte (80), Vlaams socialist en activist. Hij wordt kleermaker, militant van de Eerste Internationale te Gent, medestichter van de Vlaamse Socialistische Arbeiderspartij (VSAP) – de eerste socialistische partij in België – en van de coöperatie Vooruit. In 1883 verlaat De Witte de beweging wegens meningsverschillen met Edward Anseele die van de VSAP in 1880 de Belgische Socialistische Arbeiderspartij maakt. Toch wordt hij in 1894 redacteur van de krant Vooruit. Vanaf 1896 schrijft hij regelmatig onder pseudoniem kritische artikels over Anseele en Vooruit in het Nederlands anarchistisch weekblad Recht voor Allen van Ferdinand Domela Nieuwenhuis. In september 1896 wordt hij als dissident uit de partij gegooid. Hij publiceert in 1898 een kritische geschiedenis van Vooruit. Samen met andere uitgestotenen sluit hij in 1906 aan bij het onafhankelijke socialistische blad De Waarheid, waarvan De Witte in 1916 hoofdredacteur wordt. Hij maakt het blad meer Vlaamsgezind, links-radicaal en gematigd activistisch.

Belangrijk is het interview dat hij in het blad in december 1917 publiceert waarin de bestendig afgevaardigde Herman de Baets – een christendemocraat en niet bepaald bekend als flamingant – verklaart dat de oprichting van de vernederlandste Universiteit te Gent legaal was en conform de conventie van Den Haag. Een standpunt dat heel wat stof doet opwaaien, temeer omdat de eminente jurist De Baets van 1902 tot 1904 voorzitter was geweest van het Verbond der Belgische Advocaten.

Ondanks zijn redacteurschap bij het activistische De Waarheid wordt Paul De Witte na 1918 niet vervolgd. Waarschijnlijk hebben ‘de vrienden’ hem een hand boven het hoofd gehouden. Na de oorlog werkt hij nog mee aan het Gents satirisch weekblad De Gieljotine van Pierlala, de officieuze spreekbuis van de gewezen activisten. Paul de Witte overlijdt in 1929 op de leeftijd van 80.

Anton Reinhard Falck (1777-1842)

1830   Alle onderwijsinstellingen die door koning Willem I van de Verenigde Nederlanden en zijn minister van Onderwijs Anton Reinhard Falck (1777-1842) waren ingevoerd worden afgeschilderd als ‘duivelsscholen’ en door het nieuwe Belgische regime prompt weer afgeschaft. Ook de door Willem I ingevoerde schoolplicht wordt opgeheven, onder het ‘verlichte’ voorwendsel dat schoolplicht ‘een aantasting van de menselijke vrijheid’ is. Ze wordt in België pas weer ingevoerd op 19 mei 1914.

1792   De Keizerlijke en Koninklijke Academie van Wetenschappen en Letteren van Brussel wordt door de Franse bezetters afgeschaft – en een tweede keer in 1794. In 1816 wordt ze heropgericht door koning Willem I.

1787   De Grondwet van de Verenigde Staten wordt aangenomen, inclusief een artikel waardoor slavernij niet kan worden afgeschaft.

1394   In opdracht van koning Karel VI worden Joden ‘voor eeuwig verbannen’ uit Frankrijk.

Hildegard von Bingen (1098-1179)

1179   Overlijden in het klooster Rupertsberg (Rijnland-Palts) van Hildegard van Bingen, één van de meest invloedrijke vrouwen uit de twaalfde eeuw. Als abdis van een benedictijns klooster had ze een uitgebreide briefwisseling met vooraanstaande personen. Ze schreef ook natuurkundige werken, muziekstukken en boeken over heiligenlevens. Voor de twaalfde eeuw had ze een ongehoord groot gezag voor een vrouw. Bovendien verwoordde ze een vrouwelijk godsbeeld en stelde dat man en vrouw voor God gelijk waren. Hildegard van Bingen is erg geliefd bij feministische theologen. Haar visie op gezondheid en ziekte, als verstoorde en herstelde evenwichten, en haar visioenen over de samenhang van de kosmos hebben duidelijk een heidense, holistische inslag.