18 september. Historische dag: de niet zo christelijke keizer Constantijn wint slag bij Chrysopolis

1974   Bij de opening van het symposium ‘Biologie en de toekomst van de mens’ aan de Sorbonne verklaart rector Robert Mallet: ‘Een staatshoofd dat onwetend is over genetica en ecologie, dat is veel ernstiger voor de toekomst van de wereld dan veel handwerklieden die niet kunnen lezen of schrijven’. Op 24 september antwoordt de pas aangetreden Franse president Valéry Giscard d’Estaing: ‘De toekomst van de mensheid verschilt niet van de toekomst van de mens. Het spirituele erfgoed dat in een cultuur collectief wordt beleefd, beantwoordt aan het genetische erfgoed van een biologische afstamming. En de natuurlijke afwijzing van elke aanval op het ene of het andere erfgoed is een gegeven waarmee we rekening moeten houden wanneer we de keuzes moeten analyseren die onze toekomst bepalen’.

Dag Hammarskjöld (1905-1961)

1961   Overlijden van Dag Hammarskjöld (56), Zweeds diplomaat, secretaris-generaal van de Verenigde Naties van 10 april 1953 tot 18 september 1961 toen hij stierf bij een raadselachtig vliegtuigongeluk tijdens zijn vredesmissie in Congo. Daarvoor kreeg hij in 1961 postuum de Nobelprijs voor de Vrede. Eén van de vele verdachten in deze zaak die als geen andere grondig werd onderzocht was Jan van Risseghem (1923-2007) uit Mortsel, de Vlaamse privépiloot van de Katangese leider Moïse Tsjombe. Zijn ware naam was Jean Henri van Risseghem de Santieron de Saint Clément, een gewezen verzetsman. Zie ook dit stuk van Frans Crols.

1945   Pas één jaar na de bevrijding verstuurt de minister van Binnenlandse Zaken, de liberaal Arthur van Glabbeke, een circulaire waarin een opsomming is opgenomen van de gevallen waarin het omstreden bewijs van burgertrouw niet mag worden afgeleverd. Het ‘bewijs’ wordt pas op 10 augustus 1951 officieel afgeschaft.

Hendrik Colijn (1869-1944)

1944   Overlijden in Ilmenau (Thüringen) van Hendrik Colijn (75), Nederlands legerofficier, olie-industrieel en premier. Hij wordt geboren in Haarlemmermeer (Noord-Holland) en wordt in 1892 officier bij het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Hij onderscheidt zich in de verschrikkelijke oorlog in Atjeh waarbij 12 000 Nederlandse soldaten omkomen: 2000 in de strijd en 10 000 als gevolg van allerlei tropische ziektes. In 1909 verlaat hij het leger. Colijn wordt kamerlid van de Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en in 1911-1913 minister van Oorlog. Dan stapt hij over naar het zakenleven en fungeert van 1914 tot 1922 als directeur van de Bataafse Petroleum Maatschappij. Tegelijk is hij dan vanaf 1920 toch weer de leider van de ARP en hoofdredacteur van De Standaard, niet de Vlaamse krant, maar het dagblad van de Anti-Revolutionairen.

Van 1923 tot 1925 is hij minister van Financiën en daarna van 1933 tot 1939 vijfmaal premier. Zijn eerste regering komt in november 1925 al na drie maanden ten val omdat een voorstel tot verbreking van de diplomatieke banden met het Vaticaan wordt aangenomen. Te veel voor de katholieke ministers.

De verkiezingen van 1937 worden voor Hendrik Colijn een groot persoonlijk succes. Hij wordt in deze woelige jaren als ‘sterke man’ aanzien en krijgt vele liberale en conservatieve stemmen op zijn naam. Tegelijk wekt zijn crisisbeleid met diepingrijpende bezuinigingen grote afkeer onder brede lagen van de bevolking. Vooral in de arbeidersklasse ontstaat grote weerstand tegen de harde overheidsmaatregelen.

Als Nederland in 1940 door de Duitsers bezet wordt, lijkt Colijn zich eerst bij de nieuwe situatie neer te leggen. Zijn brochure Op de grens van twee werelden (1940) liegt er niet om. ‘Het alles dominerende feit is dat (…) het vasteland van Europa in de toekomst geleid zal worden door Duitsland. Moeten we in die richting nu zelf meewerken of moeten we gelaten afwachten, wat er over ons beschikt wordt? Wij kiezen uit volle overtuiging voor het eerste’. Maar hij verandert van mening als de ARP wordt verboden. In 1941 wordt hij geïnterneerd. Hendrik Colijn overlijdt in gevangenschap aan een hartaanval.

1937   J.R.R. Tolkien publiceert zijn vermaarde boek De Hobbit.

1920   Oprichting van de Vlaamse Leraarsbond van het officieel middelbaar onderwijs, een Vlaamse vakorganisatie geleid door Edler Hansen (voorzitter) en Jozef Uytterhoeven (secretaris). De vereniging stelt dat het moedertaal-voertaal-principe essentieel is als basis en waarborg voor het middelbaar onderwijs. Vanaf 1921 had de Vlaamse Leraarsbond ook een eigen tijdschrift onder hoofdredactie van Uytterhoeven, Ons Middelbaar Onderwijs.

Het eerste nummer van The New York (Daily) Times

1918   Adiel Debeuckelaere (1888-1979), de ‘ruwaard’ (leider) van de geheime Frontbeweging aan de IJzer, wordt door de Duitsers krijgsgevangen genomen en overgebracht naar een kamp in Duitsland.

1851    Eerste nummer van The New York Times. De krant wordt opgericht door Henry J. Raymond en George Jones en heet aanvankelijk The New-York Daily Times. Zes jaar na oprichting krijgt de krant zijn huidige naam en eind negentiende eeuw wordt de krant overgenomen door Adolph S. Ochs, een zoon van Duits-Joodse immigranten.

1809   De Tiroler Andreas Hofer lanceert een plechtige oproep tot verzet tegen de Franse bezetting.

Wikimedia Commons/Marie-Lan Nguyen

Franse vrouwen met Frygische muts

1793   In Frankrijk moeten vrouwen vanaf nu verplicht de driekleurige revolutionaire kokarde dragen. Nadat de Frygische muts met kokarde officieel was aangenomen door de jakobijnen, verordende de Conventie ook dat ‘galeislaven in de toekomst niet langer de rode muts zullen dragen, (want) het embleem van goed burgerschap en vrijheid’. Het dragen van de Frygische muts zal door Napoleon Bonaparte worden opgeheven ten tijde van het Consulaat. De gevangen koning Lodewijk XVI moest hem in juni 1792 dragen als ultieme vernedering. Tegenwoordig dragen alleen nog de Smurfen hem.

1791   Proclamatie in Frankrijk van de republikeinse grondwet. Lallemand de Sainte-Croix stijgt op in een ballon boven Parijs, met aan boord een aantal exemplaren van de ‘Verklaring van de Rechten van de Mens’. Aangekomen op een hoogte van 12 000 voet trekt hij een proper hemd aan en leest de tekst hardop voor.

1761   Geboorte in Brignoles, in de Var, van de Franse historicus, filoloog en toneelschrijver François Raynouard. Zijn zesdelige Choix des poésies originales de troubadours (1816-1821) opent de weg voor een renaissance van de Occitaanse taal en cultuur.

1577   Feestelijke intrede in Antwerpen van prins Willem van Oranje die door de juichende bevolking wordt omstuwd.

324   Constantijn de Grote verslaat zijn concurrent Licinius in de Slag bij Chrysopolis. Ze waren in 308 beiden aangesteld als keizers van het Romeinse Rijk. Licinius was getrouwd met Constantijns zuster, Constantia. Ze hadden een zoon, Valerius Licinianus Licinius. Beide keizers tekenden ook het Edict van Milaan (313), dat geloofsvrijheid aan christenen schonk. Nadat Licinius de Slag bij Chrysopolis heeft verloren, belooft Constantijn hem zijn leven te sparen. Niettemin wordt hij in 325 op bevel van Constantijn geëxecuteerd. Ook zijn zoon, die toch Constantijns neefje was, wordt om het leven gebracht. Constantijn is nu de onbetwiste, christelijke heerser van het Romeinse Rijk.