21 juni. Net binnen: Hendrik Marsman verdronken bij schipbreuk

Elk jaar   In het noordelijk halfrond zomerzonnewende. De zon passeert de hemelequator en bereikt het noordelijkste punt aan de hemel van onze planeet. Traditioneel wordt hiermee de wisseling van seizoen gemarkeerd, van lente naar zomer op het noordelijk halfrond en van herfst naar winter op het zuidelijk halfrond. Het is bij ons de ‘langste dag’ van het jaar. Dat wordt traditioneel jaarlijks uitbundig gevierd met zonnewende- of midzomervuren. De bekendste viering van dien aard is wel die bij Stonehenge in Engeland. Boven de poolcirkel schijnt de middernachtzon.

Een zonnewendevuur

1981   Overlijden in Glimen (Groningen) van Johan Fabricius (81), schrijver en avonturier. Hij wordt geboren in Bandoeng (Java) en komt in 1902 met zijn familie terug naar Nederland. Hij volgt een opleiding aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en meldt zich als ‘Kriegsmaler’ bij het Oostenrijkse leger om gedurende enkele maanden aan het Pavia-front een tekenrapportage te maken van het leven aan het front. Vóór 1925 onderneemt hij al vele reizen naar Zuid-Amerika, Spanje, Italië, Noord-Afrika, Griekenland en Egypte, waarover hij boeken schreef. In 1925 trouwt hij met Ruth Freudenberg, ze krijgen twee zonen en een dochter. Nadat het overlijden van Ruth in 1968 hertrouwt hij met Anna Bleeker. In 1935 onderneemt hij een wereldreis die hem naar Indië, China, Japan en Amerika brengt.

Hij schrijft 106 boeken waarvan het meest bekende zijn historische jongensboek De scheepsjongens van Bontekoe (1924) is dat vele malen wordt herdrukt. Zijn legerroman Het meisje met de blauwe hoed (1927) wordt in 1934 verfilmd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is hij radioverslaggever in Engeland. Hij speelt een heldenrol in Depok (oktober 1945) in het redden van circa 1000 vrouwen en kinderen, die daar levend verbrand dreigden te worden door Indonesische extreme islamieten. Op latere leeftijd woont en werkt hij op het boerderijtje Moushörn in Glimmen, waar hij ook is overleden.

1940   Overlijden van de schrijver en dichter Hendrik Marsman (40). Het schip waarmee hij naar Engeland probeert te vluchten vergaat vlak onder het Bretonse eiland Belle-Île-en-Mer. Zijn vrouw Rien is de enige overlevende passagier. Marsman draagt in zijn werk een uitgesproken vitale levenshouding uit. Hij is een van de weinige vooroorlogse Nederlandse dichters in wier werk het breekpunt van de Eerste Wereldoorlog spijkerhard weerklinkt. Persoonlijke vitaliteit dient het gemeenschappelijke antwoord te zijn op de dood en ontreddering, die de ‘oude wereld’ van de negentiende eeuw, met haar voze vooruitgangsoptimisme, definitief ten grave hadden gedragen.

Marsman verafschuwde de Nederlandse bekrompenheid. In zijn begintijd als dichter onderging hij invloed van Wies Moens en Paul van Ostaijen. Hij bewonderde de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche. Diens werk Also sprach Zarathustra heeft hij samen met Pieter Endt ook in het Nederlands vertaald. Marsman behoort ideologisch tot de literaire omgeving van de Conservatieve Revolutie.

Bertha von Suttner (1843-1914)

1914   Overlijden in Wenen van Bertha von Suttner (71). Oostenrijkse radicale pacifiste en schrijfster. Ze stimuleerde de Zweedse ondernemer Alfred Nobel om de Nobelprijzen in te stellen. Ze krijgt in 1905 zelf de Nobelprijs voor de Vrede. Voor wat, hoort wat.

1908   In Londen demonstreren duizenden vrouwen voor vrouwenkiesrecht. In 1894 had Engeland het lokale kiesrecht van vrouwen uitgebreid, maar vrouwen mochten niet meestemmen bij nationale verkiezingen. In 1918 krijgen Engelse vrouwen van 30 jaar en ouder kiesrecht, maar mannen krijgen al kiesrecht als ze ouder dan 21 zijn. Pas in 1928 krijgen vrouwen in Engeland kiesrecht gelijk aan dat van mannen. We schrijven Engeland, en niet Groot-Brittannië, want de Schotse vrouwen liggen jaren voorop.

1891   Het eerste nummer van de krant Het Volk verschijnt in Gent onder de titel Het Volk, Anti-socialistisch dagblad. De ondertitel Anti-socialistisch Dagblad werd in 1912 veranderd in Christen Werkmansblad, in 1932 in Katholiek democratisch Dagblad voor Vlaanderen, in 1935 in Katholiek sociaal Dagblad. Tegenwoordig heeft Het Volk geen ondertitel meer.

1868   Wagners opera Die Meistersinger von Nürnberg gaat in München in première.

1852   Overlijden in Marienthal (Saksen-Meiningen) van Friedrich Fröbel (70), Duits opvoedkundige die in 1839 de eerste kleuterschool heeft opgericht. In dat jaar stierf ook zijn eerste vrouw, Wilhelmine. Het huwelijk was kinderloos gebleven.

1799   Twee voormannen van de Boerenkrijg, Albert Meulemans uit Tongerlo en Pieter Corbeels uit Turnhout, komen op de Esplanade in Doornik voor een Frans vuurpeloton. De verzetsleiders zaten al maanden gevangen, maar gaven geen krimp.

Renata Singer von Mossau (1679-1721)

1749   Veroordeling van (Maria) Renata Singer von Mossau (69), een adellijke Beierse non die werd beschuldigd van ketterij, hekserij en satanisme. Ze is een van de laatsten die hiervoor in Europa worden geëxecuteerd. De zeer vrome Renata wordt in 1699 ingewijd in het klooster van Unterzell in Beieren, waar ze in 1720 wordt benoemd tot onderpriores. In 1746 krijgt een van de nonnen, Cecilia, last van stuiptrekkingen en beweert bezeten te zijn door demonen. Al snel krijgen ook andere nonnen hysterische aanvallen. Een van hen sterft, waarna Renata ervan wordt verdacht een heks te zijn. De kerk voert een duiveluitdrijving uit in het klooster, waarbij de nonnen op de grond rollen en ‘huilen en snauwen als gekke katten’.

Renata bekent aan een biechtvader dat ze een heks is en dat ze zich al op zevenjarige leeftijd aan Satan heeft toegewijd. Verder dat ze op haar twaalfde prostituee is geworden, leerde gifmengen en in 1694 gedoopt is in een ‘zwarte mis’. Ze zegt dat ze berouw heeft, maar de kerk veroordeelt haar wegens ketterij, hekserij en satanisme, en draagt haar dan over aan de burgerlijke overheid. Op 21 juni 1749 wordt het vonnis bekendgemaakt: levend verbranden op de brandstapel.

Door de tussenkomst van de Würzburgse prins-bisschop wordt het vonnis gemilderd tot onthoofding en daaropvolgende verbranding. Vanwege haar fysieke uitputting wordt Renata op een stoel naar de executieplaats gebracht. Haar hoofd wordt op een paal gestoken als afschrikmiddel voor de burgers. De rest van haar lichaam wordt verbrand en de asse op een mesthoop geworpen.

1633   De inquisitie dwingt Galileo Galilei tot het afzweren van het heliocentrisme, de stelling dat de aarde rond de zon draait. Pas in 1992, 359 jaar na het proces, spreekt paus Johannes Paulus II een excuus uit.

1629   Piet Hein, de overwinnaar van de Spaanse Zilvervloot, sneuvelt tijdens een zeeslag tegen Duinkerkse kapers.

1527   Overlijden in Firenze van Niccolò Machiavelli (58), Florentijns politicus en filosoof, veel minder een verheerlijker van meedogenloze machtsdrang dan gedacht, wel de eerste realistische politieke theoreticus.

1498   Joden worden uit Nürnberg (Beieren) verbannen door Rooms koning Maximiliaan van Oostenrijk.

1340   Zeeslag bij Sluis waarbij de Engelsen met de hulp van Vlaamse zeelieden de Franse vloot verslaan.