25 oktober. Net binnen: Gerard Walschap overleden, flamingant ondanks zichzelf

1989   Overlijden in Antwerpen van Gerard Walschap (91). Walschap dankte zijn familienaam aan zijn wortels in Walskapel in Zuid-Vlaanderen. Na een afgebroken priesterstudie wordt hij redactiesecretaris van Het Vlaamse Land (1923-1926), redacteur van Dietsche Warande en Belfort (1924-1938) en van het Nieuw Vlaams Tijdschrift (1945-1983). Professioneel was hij rijksinspecteur van de openbare bibliotheken (1940-1963).

Zoals velen van zijn generatie komt Walschap tot Vlaams bewustzijn in het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS). Hij schrijft hierover in Salut en Merci (1955) en in zijn laatste, autobiografisch geïnspireerde roman, De heilige Jan Mus (1979). De Vlaamsgezinde priester-dichter Jan Hammenecker stimuleert Walschap verder in zijn jeugdjaren. In 1925 trouwt hij met Marie-Antoinette (Ninette) Theunissen, met wie hij vier zonen en een dochter krijgt.

Als redactiesecretaris van Het Vlaamse Land beleeft hij hoe dit weekblad vanwege zijn groeiende Vlaams-nationale tendens herhaaldelijk wordt veroordeeld door kerkelijke gezagdragers. In 1926 vaardigt het bisdom Mechelen voor alle priesters een verbod uit om zich te abonneren op Het Vlaamse Land, waardoor het blad ten dode is opgeschreven. In deze strijd situeert Walschap de oorsprong van zijn antiklerikalisme (Vaarwel dan, 1940).

Wanneer in 1929 zijn roman Adelaïde verschijnt, krijgt Walschap heel katholiek Vlaanderen over zich heen: hij wordt een ‘afvallige’ genoemd, een ‘pornograaf’ zelfs. Zijn boeken komen op de index. Intussen is Walschap begonnen met zich te verdiepen in de grote Deense, Noorse en Russische auteurs en komt hij tot nieuwe inzichten over schrijven. In zijn roman Houtekiet (1939), een van zijn meesterwerken, beschrijft hij de nieuwe, vrije mens die men gerust een nieuwe heiden kan noemen. Dat dit autobiografisch is, lijdt geen twijfel.

De kloof die is geslagen tussen Walschap en de kerk maakt hem ook afstandelijk tegenover het klassieke ‘IJzerbedevaartflamingantisme’ van katholieken huize. Hij verwijt de Vlaamse ontvoogdingsstrijd kortzichtigheid en klaagt de macht aan van het klerikalisme in de Vlaamse politiek en cultuur. Anderzijds houdt hij in Muziek voor twee stemmen (1963) een stevig pleidooi voor tolerantie tussen vrijzinnigen en christenen. Het ‘nieuw-links’ van mei 1968 is duidelijk niet aan hem besteed, zoals blijkt uit zijn satirische roman De culturele repressie (1969). Midden jaren 1970 schaart Walschap zich openbaar bij de verdedigers van het Nederlands en ondertekent samen met een aantal andere vooraanstaande Vlaamse auteurs een verklaring over de onaantastbaarheid van de taalgrens.

Walschap ontvangt de vijfjaarlijkse Staatsprijs ter bekroning van een schrijversloopbaan (1965) en de Prijs der Nederlandse Letteren (1968). Hij wordt in de jaren 1970 tweemaal voorgedragen als kandidaat voor de Nobelprijs en krijgt in 1987 een eredoctoraat van de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Tussen 1988 en 1993 verscheen zijn Verzameld Werk in zes delen.

Kenneth J. Arrow (1921-2017)

1972   De Nobelprijs voor Economische Wetenschappen wordt toegekend aan de Amerikaan Kenneth J. Arrow, auteur van een beroemde stelling die de logische onmogelijkheid aantoont van werkelijk democratische besluitvormingsprocedures, omdat het onmogelijk is om het algemeen belang te definiëren op basis van individuele keuzes.

1961   In Mol, opening van de eerste kerncentrale in België. Het is de eerste Europese waterdrukkerncentrale voor de productie van elektriciteit. Het hoogradioactieve afval wordt gedurende 20 jaar in zee gekieperd: 30 000 ton tussen 1960 en 1982. Deskundigen noemden dit toen ‘zee-berging’. De centrale wordt in 1987 definitief stilgelegd.

1945   In Tsjechoslowakije beveelt een decreet ondertekend door Benès, Gottwald en Masaryk de confiscatie van alle Duitse industriële en bankactiva. De verdrijving van Sudeten-Duitsers wordt veralgemeend, terwijl overal anti-Duitse pogroms werden georganiseerd. Ongeveer honderd concentratiekampen (koncentrační tábor) werden geopend voor de overlevenden. Meer dan 700 000 vrouwen worden verkracht in Sudetenland, Bohemen, Schlesien en Moravië. Er worden honderden zelfmoorden geregistreerd. In totaal worden meer dan 250 000 Sudeten-Duitsers afgeslacht.

1942   Moord op Jef Podevijn, één dag voor hij 39 wordt. Hij was voor de Tweede Wereldoorlog afdelingsleider van het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) in Aalst. In april 1942 werd hij door de VNV-leiding aangesteld als commandant van de Fabriekswacht. Dat was een paramilitaire formatie die de Vlaamse industrie moest behoeden voor sabotage en aanslagen. Hij wordt voor zijn woning neergeschoten door leden van het verzet. Podevijn is de eerste belangrijke VNV’er die het slachtoffer wordt van een politieke moord. De daders worden gevat en sterven voor het executiepeloton.

Terence MacSwiney (1874-1920)

1920   Overlijden van Terence MacSwiney, burgemeester van Cork City en activist van Sinn Fein. Hij sterft in de gevangenis van Brixton, aan de rand van Londen, na een hongerstaking van 74 dagen. Zijn dood blaast de Ierse nationale bevrijdingsstrijd nieuw leven in en radicaliseert de posities.

1861   Overlijden in Berlijn van Friedrich Karl von Savigny (82), wel de belangrijkste jurist van de negentiende eeuw te noemen. Deze vriend van de gebroeders Grimm en van Clemens Brentano, met wiens zus Kunigunde hij trouwt, ontwikkelt een theorie van positief recht, gebaseerd op historische gebruiken en nationale tradities. Hij wordt in 1812 tot rector van de Universiteit van Berlijn benoemd, was tevens minister van Justitie en publiceerde talrijke filologische en historische werken.

Hélène Swarth (1859-1941)

1859   Geboorte in Amsterdam van de dichteres Hélène Swarth. Ze groeit op in Brussel en woont tot aan haar huwelijk in Mechelen. Van 1894 tot 1910 is ze getrouwd met de Nederlandse schrijver Frits Lapidoth. Deze voor Swarth ongelukkige tijd is beschreven door Jeroen Brouwers in zijn boek Hélène Swarth. Haar huwelijk met Frits Lapidoth, 1894-1910 (1986). Ze debuteerde met Franstalige gedichten, maar schakelt op aanraden van Pol de Mont over naar het Nederlands. Haar gedichten werden warm ontvangen door Willem Kloos die haar ‘het zingende hart van Holland’ noemt en haar gedichten publiceert in zijn tijdschrift De Nieuwe Gids. Swarth was tot op hoge leeftijd productief en in haar beste gedichten toont zij zich de evenknie van de andere vooraanstaande Tachtigers. Ze overlijdt in 1941, 81 jaar oud.

1798   Aanplakbiljetten en brieven roepen op tot een volksopstand die leidt tot de Boerenkrijg in West-Vlaanderen, het Waasland, de streek van Aalst, Klein-Brabant, de Kempen en Haspengouw.

1555   In Brussel plechtige troonsafstand van keizer Karel V voor de Staten-Generaal van de Zeventien Provinciën. Tijdens de plechtigheid houdt de keizer zijn hand op de schouder van Willem van Oranje die het bijzondere vertrouwen van de keizer geniet.

1415   Bij Azincourt (Frans-Vlaanderen) verslaan de Engelsen, onder aanvoering van Hendrik V, de Fransen. Die worden gedecimeerd door de Engelse boogschutters. Volgens de overlevering miste de Franse adel tucht en strategie om de in aantal kleinere Engelse troepenmacht de baas te kunnen.

732   Slag bij Poitiers: Karel Martel, hofmeier van het Frankische Rijk, verplettert de Saraceense troepen van de emir Abd er-Rhâman, gouverneur van Al-Andalus. Zo brengt hij de opmars van de islam in Europa tot staan.