28 oktober. Net binnen: Leonie Brandt geboren, dubbelspionne en schrik van prins Bernhard

Milan Hübl (1927-1989)

1989   Overlijden in Praag van Milan Hübl (62). Deze Slovaakse historicus werd politicus in Tsjecho-Slowakije en was ooit lid van het Centraal Comité van de Communistische Partij. Hij zet zich in voor de rehabilitatie van de slachtoffers van de stalinistische zuiveringen. Nadien verwijdert hij zich steeds meer van het marxisme en wordt uitgever van een clandestien tijdschrift (samizdat). Zeer bekend gebleven is zijn uitspraak:

‘Om een volk te liquideren, begint men
met het wissen van zijn geheugen.
Men vernietigt zijn boeken, zijn cultuur, zijn geschiedenis.
Daarna schrijft iemand anders er andere boeken voor,
geeft het een andere cultuur,
bedenkt er een andere geschiedenis voor.
Vervolgens begint het volk langzaam
te vergeten wie het is, en wie het was.
En de omringende wereld
vergeet het zelfs nog sneller’.

1977   Ontdekking in Zuid-Afrika, door paleontoloog Elso Baghoon en dokter Andrew Knoll, van microfossielen die getuigen van het bestaan van leven op aarde 3,4 miljard jaar geleden. Deze ontdekking verschuift aanzienlijk de datum van het verschijnen van leven op onze planeet, tot dan toe veel ‘jonger’ verondersteld.

1922   Begin van de Zwarthemden-mars naar Rome. Benito Mussolini wordt door de koning benoemd tot premier van een coalitieregering. De Kamer, die maar 35 fascistische volksvertegenwoordigers telt, stemt op 17 november het vertrouwen in de regering van Mussolini met 306 stemmen tegen 116.

1917   Lenin doet een wet uitvaardigen die de persvrijheid onderdrukt. De tekst van het decreet specificeert dat ‘het onmogelijk is om zo’n wapen in handen van de vijand te laten’.

Richard Strauss (1864-1949)

1915   In Berlijn de eerste openbare uitvoering van Richard Strauss’ Alpensinfonie. Deze symfonie, waarvan het eerste ontwerp dateert uit 1900 en de laatste schets uit 1913, had oorspronkelijk de titel De Antichrist moeten dragen, naar het bekende werk van Nietzsche. Strauss, die er een ‘heidense geloofsbelijdenis’ van wilde maken die de ‘bevrijding door de natuur’ verheerlijkt, schreef op 18 mei 1911, de dag van Gustav Mahlers dood, in zijn dagboek: ‘Ik zal mijn Alpensymfonie de Antichrist noemen, omdat het de morele zuivering van de mens door zijn eigen inspanningen, bevrijding door werk, de aanbidding van de eeuwige en schitterende natuur’. Waarom hij dan een andere naam koos, is niet bekend.

1901   Geboorte, in het Duits stadje Würselen aan de Nederlandse grens, van Leonie Brandt als Gertrud Franziska Pütz, actrice, toneelschrijfster en dubbelspionne. Ze was een bijzonder mooi meisje, eigenzinnig, intelligent en vooral mysterieus. Ze wordt vergeleken met Mata Hari (Griet Zelle), de Nederlandse spionne die in 1917 door een Frans vuurpeloton werd geëxecuteerd. Filmmaakster Annette Apon noemt Leonie Brandt echter ‘zoveel slimmer en gevaarlijker’ dan Mata Hari. Ze draaide de documentaire Leonie – actrice en spionne (2020) op basis van de biografie van Gerard Aalders.

In de Eerste Wereldoorlog smokkelt ze, net als andere kinderen uit de omgeving, levensmiddelen van Nederland naar Duitsland. Als veertienjarige wordt ze door de Duitsers gevraagd om op die smokkeltochten geheime berichten over te brengen. Na de Eerste Wereldoorlog werkt Leonie als verpleegster in onder meer Metz, Aken en Parijs.

Na een mislukt huwelijk verhuist Leonie in 1925 naar Amsterdam, waar ze werk vindt als toneelspeelster. In 1929 trouwt ze met de rijke eigenaar van een bakkerij en krijgt ze de Nederlandse nationaliteit. Zo komt ze aan de naam Leonie Reiman, haar toneelnaam, Brandt de naam van haar tweede echtgenoot. Rond dezelfde tijd wordt ze ook actief als spionne, waarschijnlijk via haar minnaar, de Amsterdamse procureur-generaal Johan van Thiel. Hij stond ongetwijfeld model voor de hoofdpersoon in haar toneelstuk De officier van justitie (1931), een overspel-verhaal.

Ze is al voor de oorlog zowel in Nederland als in nazi-Duitsland actief als dubbelspionne. Aan het Amsterdamse Leidseplein opent ze de Paneelclub, een chique gelegenheid waaraan ze zowel de Nederlandse als de Duitse overheid heeft laten meebetalen… Ze wordt door de Duitsers betrapt als ze in opdracht van de Nederlanders een lijst wil stelen met namen van Gestapo-informanten in Nederland. Ze wordt aangehouden, maar komt in oktober 1940 vrij en keert terug naar Nederland.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog fungeert Leonie opnieuw als dubbelspionne. In april 1942 wordt ze weer opgepakt en gedeporteerd naar concentratiekamp Ravensbrück. Ze overleeft.

Eind 1945 werkt ze alweer voor de Nederlandse overheid, en wel voor het Bureau Nationale Veiligheid, om oorlogsmisdadigers te verhoren. Deze verhoren worden een bron van geruchten, die Leonie graag voedt. Zo zou ze in het bezit gekomen zijn van de zogeheten ‘Stadhoudersbrief’, waarin prins Bernhard zou hebben aangeboden in naam van Hitler het bestuur van Nederland op zich te nemen. Haar activiteiten tijdens de oorlog worden in Nederland onderzocht. Leonie wordt verdacht van spionage en oorlogsmisdaden, maar er is onvoldoende bewijs om haar te veroordelen. Of wist ze te veel?

Als Leonie in 1978 onder geheimzinnige omstandigheden overlijdt, slaakt menig prominent Nederlander een zucht van verlichting. Niet alleen prins Bernhard.

1899   Overlijden in Baltimore (Maryland) van de Duitse ingenieur Ottmar Mergenthaler, uitvinder van de linotypie ofte zetmachine, een enorme vooruitgang voor het drukken van kranten en boeken.

Ogier van Busbeke (1520-1591)

1591   Overlijden in Saint-Germain-sous-Cailly (Normandië) van Ogier van Busbeke, geleerde en humanist, geboren in Komen. Hij wordt benoemd tot ambassadeur van keizer Ferdinand I, de broer van Karel V, bij Suleyman de Grote, sultan van Turkije, en slaagt erin om met hem een wapenstilstand van acht jaar te onderhandelen. Hij voerde in de Nederlanden een aantal planten in die hij tijdens zijn reizen ontdekt had, zoals de tulp, de sering, de hyacint en de paardenkastanje. Als taalkundige tekende hij woorden op van de inmiddels uitgestorven Germaanse taal, het Krimgotisch. De verslagen van zijn reizen vormen opmerkelijke etnografische documenten.

1466   Geboorte te Rotterdam van Erasmus, met zijn ware naam Geert Geerts, als zoon van een priester en diens huishoudster. In opvolging van Rudolf Agricola wordt hij de belangrijkste humanist van de Nederlanden, naar wie onder meer de universiteit van Rotterdam werd genoemd. Bij zijn terugkeer na een lang verblijf in Bazel (Zwitserland) werd hij benoemd tot raadsheer van keizer Karel V en verblijft in Antwerpen, Brugge, Leuven en Mechelen. In 1521 woonde hij ook enige tijd in Anderlecht, als gast van zijn vriend Pieter Wijchmans. Tijdens deze ‘Zuid-Nederlandse periode’ realiseerde Erasmus het plan van zijn vriend Jeroen van Busleyden: de stichting van het Leuvense Collegium Trilingue dat zal bijdragen tot de verspreiding van Erasmus’ opvattingen over de studie van de klassieke talen.

Erasmus overlijdt te Bazel in 1536 op de leeftijd van 70. Het Erasmushuis in Anderlecht waar hij tijdens zijn verblijf in Brussel woonde, is sinds 1932 een museum, gewijd aan Erasmus en zijn tijd.

In 2004 eindigde Erasmus op de vijfde plaats in de verkiezing van ‘De grootste Nederlander’ en in 2005 op de 11de plaats in de Vlaamse versie.