31 januari. Net binnen: rellen op Zwartberg leiden tot twee doden

Elk jaar   In Oostenrijk Dag van de Straatkinderen. Op initiatief van de Oostenrijkse organisatie ‘Jugend eine Welt’ wordt er jaarlijks op 31 januari met deze dag (Tag der Straßenkinder) aandacht gevraagd voor de miljoenen kinderen die wereldwijd op straat leven.

1966   Nadat de Belgische regering besloten heeft de kolenmijn van Zwartberg te sluiten, breken er stakingen uit en komt het tot rellen die op 31 januari 1961 hun dramatische hoogtepunt bereiken met twee doden en vele gewonden. De crisis rond Zwartberg neemt een aanvang met de mededeling van de regering, net voor kerstmis 1965, dat ze vijf Waalse mijnen en die van Zwartberg zal sluiten. Dit laatste botst op hevige weerstand bij de Limburgse bevolking omdat Zwartberg een van de meest moderne en renderende mijnen was.

De sluiting wordt gezien als een ‘compensatie’ voor de sluiting van de Waalse mijnen. Bovendien zijn de steenkoolmijnen haast de enige industriële werkgever in Limburg. Voor vele duizenden dreigt uitzichtloze werkloosheid. Onmiddellijk werd een Aktiecomité der Mijnstreek (AdM) opgericht om het verzet te coördineren. Het AdM bestaat deels uit mijnwerkers, deels uit lokale mensen van de Vlaams Volksbeweging en de Volksunie. De vakbonden gehoorzamen morrend aan de politieke partijen waarvan ze de extensie zijn.

Als eind januari 1966 de eerste ontslagbrieven worden uitgereikt, breekt een spontane staking uit. De rijkswacht rukt aan met zwaar materieel. De eerste ongeregeldheden breken uit als de rijkswacht een geldomhaling van het AdM, in Hasselt aan het Albertkanaal, brutaal verhindert. De noodkreet van, het AdM wordt in Antwerpen gehoord en op 30 januari komen honderden Vlaamse militanten naar Zwartberg. Nog voor het tot ongeregeldheden komt wordt de gezamenlijke betoging van mijnwerkers en Vlaams-nationalisten door de rijkswacht zwaar aangepakt.

De gemoederen van de betogers worden nog meer opgehitst door het bericht dat de vakbonden hun verzet hebben gestaakt. De Volksunie is dan de enige politiek relevante organisatie die de mijnwerkers blijft verdedigen, samen met een aantal prominenten zoals de acteur Julien Schoenaerts. Die was in Zwartberg altijd vergezeld van een bekende Nederlandse dwarsfluitspeler Cochius Sigurd.

Op 31 januari kent de Zwartbergcrisis haar dramatische hoogtepunt. Als de stakers proberen hun actie uit te breiden tot de mijn van Winterslag, schiet de rijkswacht met scherp. Ze doden Jan Latos, vader van drie, vanop korte afstand met meerdere kogels in de rug. Theo Van Hecke wordt levensgevaarlijk gewond en is blijvend verlamd. Valeer Sclep sterft door een traangasgranaat op zijn hoofd. Honderden gewonden worden door particulieren geholpen om hen uit de handen van de rijkswacht te houden. Het nieuws over deze tragedie gaat de wereld rond. De regering trekt de rijkswachters terug en belast de para’s met de ordehandhaving. Die geven blijk van een veel meer doordachte aanpak.

In het parlement beschuldigt de regering de Volksunie ervan de oorzaak van het drama te zijn. VU-voorzitter Frans van der Elst ontkracht deze beschuldiging en weet te bereiken dat het regeringsbeleid verantwoordelijk wordt gesteld. Uiteindelijk geeft de regering op 3 februari 1966 toe. In de Akkoorden van Zwartberg belooft ze dat niemand zal worden ontslagen vooraleer hij elders een nieuwe baan heeft gevonden. De stakers hervatten hierop hun werk, de regering valt twee dagen later. De Volksunie oogst de sympathie van een groot deel van de bevolking in de Limburgse mijnstreek, wat blijkt uit haar zeer grote vooruitgang bij de parlementsverkiezingen van 1968.

De BRT mocht de Panorama-documentaire Mijnalarm over de sluiting van Zwartberg niet uitzenden zonder censuur en toevoeging van een regeringsboodschap.

1922   Geboortedag in Leiden van een beroemde tweeling, de historicus Ernst Kossmann (1922-2003) en zijn broer Alfred Kossmann (1922-98), schrijver, dichter en journalist. Ernst Kossmann was hoogleraar geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en schreef onder meer (met J.A. Kossmann-Putto) De Lage Landen. Geschiedenis van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden (1987). In 1981 ontving hij de Joost van den Vondelprijs. Broer Alfred Kossmann schreef onder meer De nederlaag, Weerzien van een eiland, Geur der droefenis, Laatst ging ik spelevaren. Constantijn Huygensprijs 1980, Libris Literatuurprijs 1996.

Melitta Bentz (1873-1950)

1873   Geboorte in Dresden (Saksen) van Melitta Bentz. Zegt die voornaam u niets? Ze vond de koffiefilter uit, in verscheidene versie, te beginnen met metaal en porselein, daarna in papier. Dat was het begin van een zakenimperium dat nog altijd bestaat, met vele duizenden werknemers.

Anthony Winkler Prins (1817-1908)

1817   Geboorte in Voorst (Gelderland) van Anthony Winkler Prins, schrijver, dichter, dominee, vrijmetselaar en encyclopedist die zijn naam heeft gegeven aan de meest beroemde Nederlandse encyclopedie. Hij wordt op 33-jarige leeftijd doopsgezind (mennonitisch) predikant in Veendam. In 1878 is Winkler Prins medeoprichter van de vrijmetselaarsloge Het Noorderlicht in Veendam en een jaar later medestichter van de Eerste Groninger Tramway-Maatschappij (EGTM). Die groeit in 1895 uit tot ‘de langste paardentramlijn van Europa’. Hij is 78 jaar als hij met een van zijn vier zoons over de Kagerplassen van Lisse naar Leiden schaatst en terug, samen meer dan 30 km. Blijkbaar goed voor zijn gezondheid, hij wordt 90.

1802   Geboorte in Amsterdam van luitenant-ter-zee Jan van Speijk. Als hij tijdens de Belgische opstand op 5 februari 1831 aan de Scheldekade in Antwerpen wordt aangevallen door opstandelingen die eisen dat hij zich overgeeft, roept hij terug: ‘Dan liever de lucht in!’, woorden die sindsdien in het Nederlands een vaste uitdrukking zijn geworden. Hij brengt effectief de springstofvoorraad in zijn kanonneerboot tot ontploffing. Hijzelf, de hele bemanning alsook alle aanvallers gaan de lucht in.

Luitenant Jan van Speijk (1802-1831)

In de jaren 1960 was er in Antwerpen een blauwvoetvendel dat naar van Speijk was genoemd. Ieder jaar brachten ze op 31 januari aan het Steen een korte hulde aan luitenant Jan van Speijk.

1793   De logica van de Franse Revolutie: de Nationale Conventie van het nieuwe Frankrijk belooft enerzijds ‘broederlijkheid en bijstand aan alle volkeren’, maar annexeert anderzijds het Italiaanse graafschap Nizza. Het wordt omgedoopt tot ‘Nice’ en het departement Alpes-Maritimes. Op dezelfde dag eist Danton, in naam van het ‘principe der natuurlijke grenzen’, de annexatie van de Zuidelijke Nederlanden (België). Als dat in 1795 ook echt gebeurt, kan Danton er niet meer van genieten. Hij is een jaar voordien geguillotineerd.

1488   Maximiliaan van Oostenrijk (1459-1519) wordt in Brugge gevangengenomen. Hij was naar Vlaanderen gekomen om de opstand tegen de stijgende belastingen en zijn voortdurende oorlogen te onderdrukken.

438   Een keizerlijk edict gericht aan de pretor van het Oosten, Florentinus, bevestigt een wet van keizer Theodosius II van Byzantium dat de doodstraf voorziet voor alle heidenen.