4 maart. Net binnen: Maria van Gastel geboren, Vlaamse en eerste vrouw die Senaat VS toespreekt

Francis van den Eynde (1946-2021)

2021   Overlijden in Aalst van Francis van den Eynde (74), Vlaams-nationalist, gedurende 24 jaar gemeenteraadslid in Gent en 19 jaar volksvertegenwoordiger. Zie Vandaag van 4 maart 2022.

1977   In het militair onderzoekcentrum Los Alamos in de VS gaat de eerste supercomputer, een Cray-1 aan het werk.

1972   Een CVP-partijcongres kiest Wilfried Martens met een grote meerderheid tot algemeen voorzitter. Hij begint de partij te reorganiseren en haar een vernieuwd uitzicht te geven. Onder zijn leiding boekt de CVP bij de parlementsverkiezingen van maart 1974 haar eerste vooruitgang sedert 1958.

Joris van Severen (1894-1940)

1939   Joris van Severen vraagt aan koning Leopold III een einde te stellen aan het traditionele politieke systeem, dat het land ‘moreel en financieel aan de rand van de afgrond (heeft) gebracht’. Dit tegen de achtergrond van de toenemende politieke instabiliteit in België. Tijdens de vooroorlogse regeerperiode van Leopold III, van 1934 tot 1940, kent België niet minder dan 9 regeringen, 11 regeringswisselingen en 22 regeringscrisissen. Vooral tussen 1936 en 1939 maakten de politieke partijen het bont.

1938   Geboorte in Gent van Herman Balthazar, Vlaams socialist, vrijzinnige, gewezen hoogleraar aan de Universiteit Gent en gouverneur van de provincie Oost-Vlaanderen. Zie Vandaag van 4 maart 2022.

1918   De Belgisch-flamingantische strekking binnen de Vlaamse Beweging, met als kopman Frans van Cauwelaert, keurt het ‘minimumprogramma’ goed. Dit programma wordt voor het eerst geformuleerd op de landdag die het in april 1917 onder Vlaamsgezinde uitgewekenen in Nederland gestichte Vlaams-Belgisch Verbond op 4 maart 1918 organiseert. Frans van Cauwelaert, voorzitter van dat Verbond, preciseert dat de verwezenlijking van de volledige ‘gelijkheid in rechte en in feite’ tussen Vlamingen en Walen kon worden verwezenlijkt door gebruik te maken van de parlementaire meerderheid van de Vlamingen. De eisen waren: de officiële erkenning van de eentaligheid van Vlaanderen, de volledige vernederlandsing van onderwijs, administratie en gerecht in Vlaanderen, en de splitsing van het leger in Vlaamse en Waalse regimenten.

Het naoorlogse Algemeen Vlaams Verbond en de Katholieke Vlaamse Landsbond stelden in 1919 datzelfde programma op dat, op parlementair vlak, de leidraad werd van de zogeheten minimalisten onder leiding van Van Cauwelaert. ‘Naar diens verklaringen betekende het minimumprogramma niet dat de verwezenlijkingen ervan het eindpunt was van de Vlaamse ambities, wel dat op het gebied van de taalwetgeving niet onder de gestelde eisen kon worden gegaan’ (Reginald de Schryver).

In de jaren 1920 werd, vanwege tegenwerking van conservatieve politici én van koning Albert I, nauwelijks iets van het minimumprogramma verwezenlijkt. Vanaf 1929 echter was het net andersom met vooral de vernederlandsing van de Gentse universiteit (1930), en de wetten op de eentaligheid van Vlaanderen in onderwijs- en bestuurszaken (1932), en in rechtszaken (1935). Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was zodoende het Vlaamse minimumprogramma grotendeels verwezenlijkt. Maar het leger blijft wel een pijnpunt.

1892   Geboorte in Antwerpen van Maria van Gastel, Vlaamse lerares, verpleegster en propagandiste van de Vlaamse Beweging in de Verenigde Staten.

Haar ouders waren van Nederlandse komaf en woonden in Antwerpen. Ze studeert voor regentes en geeft Frans en handwerk aan Het Spijker te Hoogstraten. Bij het begin van de Eerste Wereldoorlog meldt de dynamische Van Gastel zich aan als vrijwilliger bij het Rode Kruis. In oktober 1914 reist ze naar Folkestone als begeleidster van gekwetste soldaten. Maar eens in Engeland blijkt een terugkeer naar België onmogelijk. Ze wordt beschouwd als ‘gewone’ Belgische vluchtelinge. Ze probeert wat geld te verdienen door lessen Frans te geven. Haar oudste zuster, die lekenhelpster is in een Indianenreservaat in Oklahoma, kan haar overtocht naar Amerika regelen.

De zelfbewuste en taalvaardige ‘Mary’ bluft zich overal doorheen. Ze gaat ‘even’ bijstuderen aan de Universiteit van Berkeley en wordt lerares Romaanse talen in Dallas (Texas). Haar boeiende lezingen over haar belevenissen bij de intocht van de Duitsers in Vlaanderen maken haar in de States zo bekend, dat haar hulp wordt gevraagd voor de verkoop van Liberty Loans, leningen ter financiering van de oorlog en voor humanitaire hulp aan België. De Amerikaanse regering erkende haar verdiensten met een speciale medaille. En of ze de Senaat wil toespreken? Dat was ongezien. De Senaat is pas akkoord na een stemming in het Huis van Afgevaardigden. Dan voert ‘Maria uit Vlaanderen’ in de Senaat een nooit gezien oratorisch nummertje op.

Maria van Gastel keert terug naar Vlaanderen en trouwt in 1920 met haar vooroorlogse vriend Berten Pil, actief in de geheime Frontbeweging en later een gezaghebbende figuur in het katholieke Vlaams-nationalisme. Als een der eerste studenten schrijft ze zich in aan de pas opgerichte Katholieke Vlaamse Hogeschool voor Vrouwen. Ze wordt er meteen voorzitster van het Hoogstudentinnenverbond. ‘Haar redenaarstalent en haar prestige ingevolge haar rol tijdens de oorlog maakten indruk’ (Gaston Durnez).

Door haar rechtvaardigheidsgevoel gedreven, neemt ze deel aan de campagne voor amnestie. Samen met negen andere vrouwen organiseert ze in de reusachtige Antwerpse Hippodroom de eerste grote meeting voor amnestie (1921). Haar strijdgenoten zijn An Martens, Mimi Picard, Irma Lauwers, Anna Mortelmans, Suzanna de Vos, Maria Sterckens, Maria van Reeth, Anna Lauwers en Maria de Keyser. Meer dan 5000 mensen vullen de zaal, een duizendtal staat buiten. De eloquente Van Gastel roept op tot naastenliefde en vraagt amnestie voor soldaten, politieke gevangenen en ballingen.

In de jaren 1920 en 1930 treedt Maria nog geregeld op voor Vlaamse propagandameetings en studiekringen. Intussen heeft ze drie kinderen. Kort voor de Tweede Wereldoorlog is ze betrokken bij een vredesactie van Vlaamse vrouwen. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog sterft haar man Berten en moet Maria alleen verder met haar gezin. Ze zet zich tijdens de bezetting actief in bij Winterhulp en bij hulp aan gezinnen van (Belgische) militairen. In 1943 wordt haar thuishaven Mortsel door de Amerikanen zwaar gebombardeerd. Maria en haar zonen zijn niet bij de meer dan 600 burgerslachtoffers, maar hun woning is volledig verwoest.

In 1946 sticht zij een tehuis voor kinderen van door de repressie naar de gevangengezette ouders. Naar het model van het eerste, dat Opwaarts heet, worden er verscheidene tehuizen opgericht die allemaal het systeem van halve vrijheid toepassen. Dit initiatief wordt in 1964 bedacht met de Visser-Neerlandia Prijs. Maria van Gastel reist nog tweemaal naar Amerika, waar zij een tijdlang een tehuis bestuurt, ereburgeres van Boys Town wordt en talloze voordrachten over de Vlaamse beweging houdt.

Daniël G. van Beuningen (1877-1955)

Ze overlijdt in 1980 te Antwerpen op de leeftijd van 88.

1877   Geboorte in Utrecht van Daniël van Beuningen, kunstverzamelaar en in zijn tijd grootste werkgever van de Rotterdamse haven. Hij overlijdt in 1955. Zijn verzameling wordt in 1958 geschonken aan het Museum Boijmans van Beuningen.