5 november. Net binnen: Bisschop Stillemans gestorven, de hevigste tegenstander van priester Daens

1967   In navolging van de marsen op Brussel van 1961 en 1962 plant het Nationaal Komitee 5 November een betoging in Antwerpen. De grote eisen: overheveling van KULeuven-Frans naar Wallonië, splitsing van de Brusselse universiteit, toepassing van de taalwetten, beperking van Brussel tot de 19 gemeenten, een volledig Nederlandstalig onderwijsnet in Brussel, een speciaal statuut voor Brussel-hoofdstad. De betoging was een onverhoopt succes.

Charley Toorop (1891-1955)

1955   Overlijden in Bergen (Noord-Holland) van Charley Toorop (64), met haar volledige naam Annie Caroline Pontifex Toorop, schilderes en lithografe. Haar vader is de bekende symbolistische schilder Jan Toorop. Hij leert haar moeder, de Engelse Annie Hall, in Brussel kennen. Als Charley Toorop achttien is, ontmoet ze de filosofiestudent Henk Fernhout waarmee ze in 1912 trouwt. Hoewel haar ouders het hier niet mee eens zijn, geven ze hun toestemming, waarschijnlijk omdat Charley al zwanger is van haar eerste kind. Het huwelijk en ook de latere relaties van Toorop zijn steeds problematisch. Ze wordt onder meer de vriendin van Piet Mondriaan.

Charley Toorop maakte vanaf 1916 deel uit van de kunstenaarsgroep Het Signaal, die een diepe expressie van de werkelijkheid nastreven door kleuren en lijnen zwaar aan te zetten met felle kleurcontrasten. Toch is Toorops werk eerder ‘magisch realistisch’ te noemen dan expressionistisch. Belangrijke werken van Toorop zijn te zien in het Kröller-Müller Museum op de Veluwe, dat een zeer grote verzameling schilderijen van haar bezit. Het door haar ontworpen en in haar opdracht gebouwde huis De Vlerken aan de Buerweg 19 in Bergen (Noord-Holland) staat er nog steeds, zij het (na een brand) met dakpannen in plaats van met een rieten dak.

1916   Overlijden in Gent van monseigneur Antoon Stillemans (83), bisschop van Gent en verbeten tegenstander van priester Daens. Het begin van zijn loopbaan zag er nochtans helemaal anders uit en veelbelovend. Hij werd geboren in een schoenmakersgezin met vijftien kinderen van wie er tien de volwassen leeftijd niet bereikten. Hij liep seminarie in Sint-Niklaas en Gent en werd in 1856 tot priester gewijd. Aan de KULeuven behaalt hij in 1856 een doctoraat in de wijsbegeerte en letteren. Hij wordt in 1860 leraar en in 1867 superior van het Klein Seminarie van Sint-Niklaas.

Als student is Stillemans al lid van de lettergilde en toonde hij belangstelling voor de Nederlandse taal en het Vlaamse verleden. Als leraar en meer nog als superior van het Klein Seminarie van Sint-Niklaas wordt hij de grote steun van de Vlaamse studentenbeweging binnen deze instelling. De studentenbladen De Student en De Vlaamsche Vlagge stellen hem tot voorbeeld voor alle andere superiors van Vlaamse colleges. Hij aarzelt niet, om tegen het toenmalige gebruik in, aan het Nederlands een grotere plaats te geven in het onderwijspakket van zijn school. Bovendien was hij een gevierd spreker.

In 1875 wordt hij stichtend lid en ondervoorzitter van de Davidsfondsafdeling te Sint-Niklaas. In 1888 wordt Stillemans benoemd tot president van het Grootseminarie te Gent. Zijn geplande benoeming tot professor in de filosofie aan de KULeuven wordt onmogelijk gemaakt door het verzet van de Luikse bisschop Théodore Alexis Joseph de Montpellier. Als troostprijs krijgt hij een eredoctoraat in de theologie.

Antoon Stillemans werd op 30 december 1889 tot bisschop van Gent benoemd en een maand later gewijd. Onmiddellijk wordt hij geconfronteerd met het sociale probleem in Oost-Vlaanderen. Hij stemt in met het oprichten van de Antisocialistische Werkliedenbond in Gent. In dezelfde stad kan in 1891 het Vlaamse arbeidersdagblad Het Volk worden opgericht. In Aalst botst hij op het koppige sociale onbegrip van de katholieke voorman Charles Woeste en het doorgedreven sociale optreden van priester Adolf Daens en diens uitgesproken Vlaamsgezinde Christene Volkspartij. Dit zou uiteindelijk leiden tot een jarenlang conflict tussen Stillemans en Daens, hoewel deze laatste geïnspireerd was door de encycliek Rerum Novarum (1891) van paus Leo XIII. Het conflict legt gedurende decennia een hypotheek op de verhouding tussen de fanatiek geworden bisschop en de Vlaamse Beweging.

Antoon Stillemans overlijdt in 1916 op de leeftijd van 83.

1914   Overlijden in Freiburg im Breisgau (Baden-Württemberg) van August Weismann, Duits bioloog, een van de grondleggers van de erfelijkheidsleer. Weismann bedacht zijn theorie nog voor genetica een wetenschap werd, na de herontdekking van de Wetten van Mendel.

Marie Curie (1867-1934) op een Poolse postzegel

1891   De Pools/Franse natuurkundige Marie Curie wordt aangesteld als docent fysica aan de Sorbonne, de eerste vrouw die in Frankrijk deze positie bekleedt. Curie zal in nog meer zaken de eerste zijn. Samen met haar echtgenoot is zij de eerste vrouw die de Nobelprijs ontvangt in de natuurkunde, in 1903, ‘als erkenning voor de buitengewone diensten die zij hebben bewezen door hun gezamenlijke onderzoek naar de stralingsverschijnselen ontdekt door professor Henri Becquerel’. Acht jaar later krijgt Marie opnieuw een Nobelprijs, deze keer voor de scheikunde, wegens de ontdekking van de elementen radium en polonium. Zij is de eerste persoon die tweemaal deze eer geniet.

1830   De jonge jurist Jozef F. Toussaint (1807-1895), gemeentesecretaris van Koolskamp, publiceert in de Brusselse krant L’Emancipation één van de vroegste publieke protesten tegen de verfransingspolitiek van het Belgische ‘Voorlopig Bewind’. Zie Vandaag van 5 november 2021.

Betje Wolff (1738-1804)

1804   Overlijden in Den Haag van Betje Wolff (66), geboren in Vlissingen (Zeeland) als Elizabeth Bekker. Deze schrijfster gaat na de dood van haar echtgenoot ze samenwerken en samenwonen met Aagje Deken. Vanwege hun sympathieën voor de Franse Revolutie verhuizen Wolff en Deken in 1788 naar Trévoux bij Lyon in het departement Ain (regio Auvergne-Rhône-Alpes). In 1789 verschijnt hun Wandelingen door Bourgogne. Tussen 1793 en 1796 schrijven ze Historie van Mejuffrouw Cornelia Wildschut, of De gevolgen van de opvoeding, een roman in 6 delen. Door financiële nood moeten zij in 1797 terugkeren naar Nederland. Wolff sterft daar op 5 november 1804 op 66-jarige leeftijd. Negen dagen daarna overlijdt ook Aagje Deken.

1530   Op ‘Sint Felix Quade Saterdach’ vindt een grote stormvloed plaats in het stroomgebied van de Westerschelde, waarbij de eilanden Noord- en Zuid-Beveland en Sint Philipsland onder water verdwijnen. Van Noord-Beveland is alleen nog de kerktoren van Kortgene te zien. In de jaren na 1530 wordt Noord-Beveland langzaam maar zeker weer op de zee herwonnen.

1494   Geboorte in Nürnberg van de Duitse dichter Hans Sachs. Deze schoenmaker van beroep wordt al snel de meestbegaafde van de ‘Meistersinger’. Hij schrijft zo’n 4275 liedjes, 1700 verhalen en 208 drama’s. Hij dient aan het hof van keizer Maximiliaan en begroet in 1523 het werk van Luther in een beroemd gebleven gedicht (Die wittenbergisch Nachtigall). Richard Wagner maakte van hem een centraal personage in zijn opera Die Meistersinger von Nürnberg (1523).