6 augustus. Net binnen: Friedrich List geboren, verzoent vrije markteconomie met nationalisme

2009   Een verschrikkelijke brand in rusthuis te Melle (Oost-Vlaanderen) veroorzaakt negen doden.

1969   Overlijden in Visp (Zwitserland) van de Duitse filosoof Theodor Wiesengrund Adorno (65). Naast filosoof was hij ook socioloog en musicoloog. Samen met Max Horkheimer (1895-1973) behoort hij tot de stichtersgeneratie van de Frankfurter Schule.

Beiden waren van Joodse origine. Adorno maakte ook naam met zijn F-schaal, afkorting van  fascisme-schaal, een uitgebreide test om te onderzoeken in hoeverre iemand bevattelijk is voor ‘fascistische ideeën’. Totaal onwetenschappelijk natuurlijk, om te beginnen wegens het ontbreken van een wetenschappelijke, algemeen aanvaarde definitie van het ‘fascisme’, buiten de historische, Italiaanse context.

1941   Vertrek van de eerste Vlaamse vrijwilligers naar het Oostfront. Zie ook dit interview in Doorbraak, gepubliceerd op 25 juli 2023.

Politiefoto van Nikolaï I. Vavilov (1887-1943)

1940   In Moskou wordt bioloog Nikolaj I. Vavilov (1887-1943) gearresteerd en ter dood veroordeeld wegens ‘spionage ten behoeve van Groot-Brittannië’. Hij maakte eigenlijk de ‘fout’ om bij de klassieke erfelijkheidsleer van Gregor Mendel (1822-1884) te blijven en zich te verzetten tegen de theorie van ‘erfelijkheid van verworven eigenschappen’ die werd gesteund door de stalinistische agronoom Trofim D. Lysenko (1898-1976). Deze was al voorzitter van de Lenin Academie voor Landbouwwetenschappen en volgde Vavilov op aan het hoofd van het Instituut voor Genetica van de Academie van Wetenschappen van de USSR, een functie die Lysenko bekleedde tot 1965, lang na de dood van zijn beschermer Stalin.

Nadat zijn straf was omgezet in levenslange gevangenisstraf, stierf Vavilov in 1943 in het concentratiekamp Saratov. In ‘progressieve’ kringen, waar men nog altijd in ‘de maakbare mens’ gelooft, blijft men Lysenko boven Vavilov verkiezen.

1918   Goedkeuring in de Sovjet-Unie van een decreet dat toegang geeft tot de universiteit aan alle burgers van ten minste achttien jaar, ongeacht of ze eerder hebben gestudeerd of niet. De ‘studenten’ komen in drommen opzetten, raken snel ontmoedigd en verlaten de lezingen onder de kreet Doboj Kultura! (‘Weg met cultuur!’).

1910   Overlijden in Etterbeek (Brussel) van Karel Versnaeyen (74), Vlaams, vrijzinnig strijder uit Gent. Hij sticht in 1856 samen met Emiel Moyson Het Jonge Gent, een radicaal-Vlaamsgezinde, liberale vereniging die maar een kort bestaan kent. Begin 1862 steunt Versnaeyen een nieuw initiatief van Moyson, de stichting van de Vlaamse Broederbond. In Brugge werkte hij met Moyson en Frans van den Berghe (1847-1870) mee aan het onpartijdig volksblad Peper en Zout, dat probeert de Vlaamse Beweging te verbinden met de internationale arbeidersbeweging.

Met zijn makker Julius Vuylsteke was Versnaeyen al langer actief als bestuurslid van het Vlaams Gezelschap. Die vereniging was in 1846 te Gent opgericht met als doel de oprichting van een eigen Vlaamse partij voor te bereiden. De veelzijdige en volhardende Karel Versnaeyen was ambtenaar bij het provinciaal bestuur van West-Vlaanderen, kunsthandelaar in Parijs, journalist in Brussel en maakte zich ook verdienstelijk op de Nederlandsche Taal- en Letterkundige Congressen, onder andere op toneelgebied.

Ranavalona III (1861-1917), laatste koningin va Madagaskar

1896   De Fransen nemen Madagaskar in bezit als kolonie. Generaal Galliéni leidt de gewelddadige onderdrukking van de opstand van de Merina-stammen. Koningin Ranavalona III wordt gedeporteerd naar Algerije. Ze overlijdt er in 1917 op de leeftijd van 55.

1881   Geboorte op een boerderij in Darvel (Schotland) van Alexander Fleming in een gezin van acht. Deze Schotse arts en microbioloog verwerft wereldfaam in het veld van de medische microbiologie door de ontdekking van penicilline. Hiervoor krijgt hij in 1945 de Nobelprijs.

1806   Formele ontbinding van het Heilig Roomse Rijk, na een duizendjarig bestaan. Daarmee bereikt de Franse Revolutie haar doel: het vernielen van de traditionele orde in Europa. Op dat moment waren al grote delen van Europa door Frankrijk bezet of zelfs geannexeerd, zoals de Nederlanden sinds 1795. In Duitsland komt de Rijnbond (États confédérés du Rhin) tot stand als confederatie van vazalstaten van het Eerste Franse Keizerrijk.

Justinus van der Brugghen (1804-1863)

1804   Geboorte in Nijmegen (Gelderland) van Justinus van der Brugghen, advocaat en rechter, daarna conservatief politicus voor de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Van der Brugghen wordt volksvertegenwoordiger (Tweede Kamer), minister van Justitie en uiteindelijk premier (1856-1858).

Opmerkelijk was zijn inspanning om het christelijke onderwijs een nationaal karakter te geven door het te ontdoen van de versplintering door de vele protestantse geloofsrichtingen. In mei 1844 richt hij de ‘Bijzondere Lagere School der 1ste Klasse op den Klokkenberg’ op. Dit was een school op algemeen christelijke, niet met één geloofsobediëntie verbonden grondslag. Revolutionair voor die tijd. Daarna volgde in 1846, eveneens onder leiding van Van Brugghen, de oprichting van een ‘Schoolklasse tot vorming van kwekelingen voor het christelijk onderwijs’ welke in 1849 uitgroeide tot de ‘Normaalschool op den Klokkenberg’.

Het werd hem allemaal niet in dank afgenomen en in 1858 wordt Justinus van der Brugghen uit de politiek gewerkt. Hij overlijdt in 1863 op de leeftijd van 59. Zijn normaalschool bleef bestaan tot 1988, toen ze door een fusie in een grote geheel terechtkwam.

1789   Geboorte in Reutlingen (Baden-Württemberg) van de invloedrijke Duitse econoom en publicist Friedrich List. Deze tegenstander van Adam Smith bevocht diens ideologie van een ongebreidelde, wereldwijde vrijhandel. List was een voorstander van een vrije markteconomie, maar verdedigde het primaat van de politiek op dat van de economie. Wil zeggen: bewindslieden moeten zich laten leiden door het algemeen belang van de bevolking en waar dit niet te verzoenen valt met de regels van de vrije markt, moet het volksbelang voorrang krijgen.

List was een liberaal, maar een pragmatische, geen ideologische. Hij formuleerde een nationale theorie van het economische leven gebaseerd op ‘educatief protectionisme’, wat de opkomst van het moderne Duitsland bevorderde. Hij was ook een van de grondleggers van de Duitse douane-unie (Zollverein). Zijn hoofdwerk Das nationale System der Politischen Ökonomie (Het nationale systeem van de politieke economie) werd in 1841 in Stuttgart gepubliceerd.

List was een voorloper van Wilhelm Röpke (1899-1966), een gezaghebbend Duits econoom die in zijn geschriften het vrije marktdenken verbond met een conservatieve kritiek op de moderne maatschappij.

1649   Na een verwoestende strijd met hevige veldslagen tussen enerzijds de Kozakken, met hun bondgenoten de Tataren, en anderzijds de Polen en de Litouwers, wordt het Vredesverdrag van Zboriv ondertekend. De Poolse koning staat toe dat Bogdan Chmelnitski in Oekraïne het Hetmanaat van de Kozakken opricht als een autonome entiteit, zonder Poolse bezetting of garnizoenen. Bovendien laat dit verdrag de vrije beleving van de orthodoxe godsdienst toe, wat het einde betekent van elke poging tot gedwongen bekering tot het katholicisme, en een amnestie voor de misdaden van elke partij. Hiermee wordt een belangrijke stap gezet naar hernieuwde Oekraïense onafhankelijkheid.

1546   Het kruitmagazijn in de Zandpoort van Mechelen ontploft. Dit veroorzaakt ongezien grote schade in de stad: er vallen ongeveer 200 doden en 600 gewonden.