Ahmadinejad terug van weggeweest

Al sinds de ‘nieuwjaarsrevolte’ van eind december 2017/begin januari 2018, is het onrustig in Iran. Kleine middenstanders sluiten hun winkels in de bazaars, de economische harten van de Iraanse steden. Ze gaan de straat op. Werkelozen sluiten zich aan bij de protesten. Allen eisen ze economische hervormingen. En sinds kort, sinds Trump opnieuw economische sancties invoerde, roepen ze om meer inkomen. ‘Dood aan de hoge prijzen,’ roepen ze. Maar ze roepen ook topambtenaren en -politici tot de orde. Voorbije week leidden de protesten her en der in Iran nog tot enkele arrestaties.

In het Westen was de eerste berichtgeving over de ‘revolte’ positief. Media zagen er een ‘progressieve’ of minstens ‘hervormingsgezinde’ stem in van een hoogopgeleide middenklasse. Maar onze media nemen vaker hun wensen voor werkelijkheid. Niets was minder waar. De nieuwjaarsrevolte was geen copy-paste van de Groene Revolutie van 2009, toen miljoenen Iraniërs de straat opkwamen. Het was géén ‘Iraanse Lente’. Deze keer gaat het over lagere middenklasse, werklozen, mensen met steeds minder uitzicht op een goed leven. De ook al ‘hervormingsgezinde’ genoemde president Hassan Rouhani werd door die groepen niet gekozen. En hij is meer dan wie ook kop van jut.

Economische onzekerheid

De kranten staan vol van de financiële toestand van Turkije. De Turkse lira is in vrije val. Hetzelfde gebeurt al een tijd in buurland Iran. Op één jaar tijd is de rial ongeveer 80% van zijn waarde kwijt. Vooral sinds mei, toen Trump de stekker trok uit het nucleaire akkoord met Iran, is de devaluatie immens toegenomen. Multinationals die de voorbije jaren begonnen te investeren in Iran, trekken nu hun middelen en mensen terug. Ook Europese bedrijven zoals Renault of Airbus. Die hebben doorgaans ook belangen in de VS. En die zijn veel groter zijn dan de eerste stapjes die ze in Iran zetten. En dan is de keuze snel gemaakt. De hoge werkloosheidscijfers in Iran nemen dus enkel toe. De jeugdwerkloosheid bedraagt er ca. 26,1%. (En 40% van de bevolking is jonger dan 24.)

De groeiende economische onzekerheid brengt nu al meer dan een half jaar de mensen op straat. In sommige gevallen, als de geestelijke ‘Raad der Hoeders’ wordt geviseerd, treden ordediensten op. Maar vaak laten ze betijen. Het protest is immers niet religieus gekleurd, richt niet meteen zijn kritiek op de Geestelijke Raad of ayatollah Khamenei. Maar veeleer tot president Rouhani, de minister van Economie of de voorzitter van de Majlis, het Iraanse parlement. Tegen politici die nog maar een goed jaar in het zadel zitten vaak. Her en der wordt het protest van vrouwen tegen het verplicht dragen van de hijab — de hoofddoek — ‘meegenomen’ in het verhaal, maar dat wordt allicht door westerse pers overdreven. De economische protesten staan hier ver van af, er worden amper religieuze slogans geroepen of eisen gesteld.

Profiteur

Tegen die turbulente achtergrond zijn er altijd figuren die een graantje proberen mee te pikken. De gewezen president Ahmadinejad staat de voorbije paar maand steeds meer in de eerste lijn van regeringskritiek. In de westerse pers werd hij doorgaans als een ‘conservatief’ bestempeld versus de ‘hervormingsgezinden’ en ‘gematigden’ als Rouhani. Maar die predicaten slaan op de houding tot het Westen, niets meer, niets minder. Ahmadinejad ‘conservatief’ noemen betekent dat hij op de isolationistische lijn zit of blijft zitten. Hij wil vooral geen duimbreed toegeven aan het Westen. En al helemaal niet aan aartsvijanden VS en Israël.

Populist

Mahmoud Ahmadinejad is immers altijd al een ‘links’ populist geweest. Een populist die de lagere sociale lagen in de steden aansprak — Teheran telt 20 miljoen inwoners — met een intransigent antiwesters, nationalistisch discours, doorspekt met beloftes voor sociaaleconomische hervormingen. In dat eerste was hij een kei. Van dat tweede kwam weinig in huis. Het is pas met het wegvallen van de economische sancties en het nucleaire akkoord dat de economie begon te groeien. Alleen gebeurde dat niet snel genoeg voor de vele jonge afgestudeerde universitairen en de uitzichtloze werklozen. De beloftes van Rouhani werden niet (snel genoeg) ingelost…

Nu Rouhani onder druk staat, profiteert Ahmadinejad ervan om zich terug op de voorgrond te wringen. Foreign Policy gokt erop dat hij — ondanks zijn excommunicatie uit de politieke elite — gebruik maakt van de grassroots beweging om zijn carrière nieuw leven in te blazen. Dat doet hij met gerichte aanvallen op Rouhani en andere leidende politici. Maar hij richt zijn vlammende eenmanskoren ook tot de Geestelijke Leider, ayatollah Khomeini. En dat heet met vuur spelen in de Iraanse theocratie. Bij de presidentsverkiezingen in mei 2017 probeerde hij het nog eens door zijn kandidatuur in te dienen, maar die werd prompt geweigerd. Kritiek op de president en de regering, dat kan. Maar op de groot-ayatollah, dat is blasfemie.

Islamitische Revolutie in Iran

Toch komt Ahmadinejad ermee weg en duikt hij overal op waar er breed gedragen protesten zijn. En telkens opnieuw hamert hij op dezelfde nagel. Hij bepleit economische hervormingen en gaat hard tekeer tegen de corruptie. Corruptie die hij door zijn blinde steun aan de Revolutionaire Garde zelf in stand hield, tijdens zijn twee mandaten (van 2005 tot 2013). Maar die hij nu virulent aanvalt. Met populistische oneliners en ad hominems. En zelfs niet enkel tegen Rouhani. Hij richt zich tot hervormers, gematigden én conservatieven, en probeert een voor Iran oud discours uit: het discours van de marxisten die in 1979 de Iraanse Revolutie bevochten. En de ayatollah-theocratie hielpen installeren. Dat was een revolutie-van-onderuit, van kleine middenstanders uit de bazaars, werklozen en monddood gemaakte arbeiders. Exact het publiek waar Ahmadinejad zich nu opnieuw tot richt.

Probeert hij zich zo voor te bereiden op de volgende verkiezingen? Of werpt hij zich op als een volkstribuun die profiteert van de vele ongecoördineerde protesten? Want waarnemers stellen vast dat de huidige protesten tot weinig kunnen leiden omdat er geen georganiseerde beweging achter staat, noch er een concrete leiding is. Allicht probeert de gewezen president van dat vacuüm gebruik te maken. Maar tot welk doel? Hij organiseert evenementen over het hele land en stelt zich voor als de redder van de miljoenen Iraniërs die moeten krabben om te overleven. (In januari leefde 18,7% van de bevolking onder de armoedegrens.)

Donald Trump

En daartoe gebruikt hij ’the enemy Iran loves to hate’: president Trump. Hij richt zich immers op de — nochtans verboden — sociale media — in het Engels! — rechtstreeks tot de president van de States. Door hem bijvoorbeeld recent nog openlijk te vragen lijsten bekend te maken van familieleden van de Iraanse elite die in de States verblijven.

Ahmadinejad draait er de hand niet voor om om Iran het vuur aan de schenen te leggen. Aan de regering vroeg hij einde mei nog om hem gedurende zes maanden de macht te geven een economische politiek te ontwikkelen om de nieuwe sancties van de States te bevechten. Dat wil hij onder meer doen door het minimuminkomen te verdrievoudigen. Plat links economisch populisme, overgoten door een nationalistische en anti-Amerikaanse saus. Ahmadinejad als de Iraanse Chavez? Zijn presidentschap liet evenzeer een economisch kerkhof na. Vele Iraniërs zijn dat niet vergeten. En toch spreekt hij een breed publiek aan. En Trump? Die lijkt de baan vrij te maken voor een populististische anti-establishmentregering. Dat hij daarmee op nu open oorlog met Iran afstevent, lijkt hem niet te deren. Of het moet hem straks enkel te doen zijn om de goedkope Iraanse olie…