André Gantman (N-VA): ‘Zelfs als N-VA cultuur wil opentrekken naar breed publiek, is het nog niet goed’

‘Het is mijn recht als vrije man na te denken over cultuur buiten het keurslijf opgelegd door de zelf verklaarde culturele elite.’ Het interview is nog maar begonnen en N-VA’er André Gantman (67) zet meteen de toon. In een vorig leven was hij voorzitter van de Joodse vereniging B’nai Brith, redacteur van het blad In naam van de Vrijheid, schepen voor de VLD in Antwerpen (1995-2000). Tot voor kort was hij fractievoorzitter voor de N-VA in de gemeenteraad van Antwerpen. Zijn goeie vriend Bart De Wever overtuigde hem de stap naar de N-VA te zetten. Ondertussen schreef hij enkele boeken, onder meer. Jood zijn is een avontuur. Vandaag is hij voorzitter van de intercommunale Water-Link en voorzitter van de raad van bestuur van het Kunsthuis Opera en Ballet Vlaanderen.

Doorbraak: Wie naar de verhouding van de cultuursector en de N-VA kijkt, kan toch maar de wenkbrauwen fronsen bij een N-VA’er als voorzitter van Opera en Ballet Vlaanderen. Partij en cultuur leven toch maar op gespannen voet.

André Gantman: ‘Je kunt het ook anders zeggen. De traditionele culturele elite denkt dat zij op gespannen voet moet leven met de N-VA, wat een totaal verkeerde benadering is. N-VA hecht veel belang aan cultuur in de meest brede betekenis van het woord. Ik noem slechts drie Namen: Johan Swinnen, Joachim Pohlmann en gedeputeerde Luk Lemmens.

Die namen zeggen de lezers weinig.

‘Daar gaat het niet om. Dat zijn mensen met een groot hart voor cultuur en men heeft inderdaad in bepaalde middens die zich progressief noemen gesteld per oekaze, dat de N-VA tegen cultuur is. Het heeft geen zin daarop te reageren, want dat is een idiotie. Overal waar de N-VA medezeggenschap heeft, zoals in het Toneelhuis met Johan Swinnen of cultuur in de provincie Antwerpen met Luk Lemmens, kan je alles zeggen behalve dat ze cultuurnihilisten zijn. Wat de culturele elite beweert, komt niet overeen met de werkelijkheid.’

Nochtans heeft de N-VA al op ramkoers gelegen met grote kunstenaars als Luc Tuymans of Tom Lanoye.

‘Niet omwille van hun culturele productie, maar omdat ze politieke stellingen hebben ingenomen!’

En kunstenaars mogen geen politieke stelling innemen?

‘Ze mogen zeggen wat ze willen, maar als ze een politieke stelling innemen, krijgen ze een politieke reactie. Een politieke houding impliceert gevolgen. Die heren schrijven en schilderen wat ze willen, dat is geen politieke aangelegenheid. Maar als ze verklaringen afleggen over de N-VA krijgen ze reactie. Dat is evident.’

Cultuur voor iedereen

Sinds de laatste verkiezingen heeft de N-VA overal een voet tussen de deur in cultuurinstellingen, van gemeentelijk over Vlaams tot federaal niveau. Heeft de partij bepaalde richtlijnen gegeven aan de bestuurders?

‘Er zijn geen richtlijnen. Toneelhuis is Toneelhuis, Ballet Opera Vlaanderen, musea … dat zijn allemaal verschillende instellingen. Cultuur, in de meest brede betekenis van het woord, moet zo veel mogelijk mensen aanspreken en motiveren. Nu is cultuur te veel op zichzelf teruggetrokken, en wij willen dat opentrekken. Als dat een richtlijn is, dan is dat voor mij een perfecte invalshoek. Ik wil dat ook doen met Opera Ballet Vlaanderen.’

Je mikt wel hoog voor een hoge kunstvorm die maar een klein deel van de bevolking aanspreekt.

‘Opera en ballet maken deel uit van het globaal maatschappelijk cultureel patrimonium. Cultuur mag nooit ofte nooit geassocieerd worden met de elite. Want dan is het geen cultuur. Cultuur moet zoveel mogelijk mensen aanspreken.’

Daar zit net het probleem met de cultuurwereld; vele van die mensen beschouwen zich als de elite, en dus val je hen aan.

‘Wie het schoentje past, trekke het aan.,. Maar cultuur mag niet behoren tot de elite. . Een zelf verklaarde “progressieve” elite is beginnen bepalen wat goed is voor het volk. Maar zo marcheert het niet. Zo ontstond er een cesuur tussen le citoyen, de burger, en de cultuur.’ Hun keuzes in vraag stellen wordt door deze lieden beschouwd als ondemocratische censuur. Soms aarzelen ze zelfs niet het woord “fascisme” in de mond te nemen: grof en moreel verwerpelijk maar toch reëel — ik spreek uit ondervinding.

Hoe wil je meer mensen bij cultuur betrekken?

‘Door aan de mensen te laten zien dat cultuur niet behoort tot een elite. Ballet, opera, musea … we moeten duidelijk maken dat ze deel uitmaken van eenieders cultureel patrimonium.’

Betekent dat dan dat de programmatie moet aangepast worden?

‘Ik spreek me niet uit over wat klassiek of modern is. Cultuur maakt deel uit van opvoeding en onderwijs. Het kapen door de elite van de cultuur is een gevolg van een slecht gevoerd kunstonderwijs in lager en secundair onderwijs. Kunst en geschiedenis krijgen er onvoldoende plaats. Als ze volwassen worden hebben jongeren te weinig binding met kunst en cultuur. Er is een leemte opgevuld door de elite. Ik besef dat door de zaken op een dergelijke manier te stellen ik bakken kritiek over mij zal krijgen:ik ben een vrij mens en laat me niet opsluiten binnen voorgekauwde gedachten.

Behoudsgezind

Misschien niet als een vijand van cultuur. Maar Groen Vlaams Parlementslid Bart Caron verwijt de N-VA ‘een eerder behoudsgezinde smaak in de politieke ruimte te vertegenwoordigen en die smaak binnen te brengen in de raden van bestuur’ van de verschillende cultuurhuizen in Vlaanderen.

‘Dan moet je aan hem eens vragen wat hij met die behoudsgezinde smaak bedoelt.’

‘De N-VA geeft fijntjes tegengas, maar nooit met de voorhamer’, schreef De Standaard een jaar terug over de cultuurpolitiek van N-VA.

Een dergelijke verklaring toont eens te meer aan dat ze absoluut niet weten wat er gaande is en dat ze het moeilijk hebben wanneer een andere klok tikt. Wanneer gaan ze inzien dat er een wezenlijk verschil is tussen ‘cultuur’ en ‘elitaire cultuur?’

Wat is dan die andere klok?

‘Het lijkt wel alsof alles wat uit de koker van de N-VA komt fout is. Zij willen blijven bepalen wat goed is. Weet je, onlangs was er een stuk in de Opera, Infinite Now, en ik was zowat de enige die het goed vond. Ik zei nog tegen Aviel Cahn (artistiek directeur Opera) dat in vergelijking daarmee Alban Berg barokke muziek is. Tijdens de receptie kreeg ik nog de vraag hoe het komt het dat een N-VA’er zo’n opvoering kan waarderen. Zo’n vraag spreekt boekdelen in het traditioneel elitair wij-zij-denken.’

Cahn was toch een omstreden figuur? Te modern progressief. Jullie hebben toch geclashed over Israël? Ondertussen wordt hij vervangen. Heeft hij van de N-VA moeten uitkijken naar een andere job door dat meningsverschil?

‘Absoluut niet. Hij had een contract van tien jaar. Hij wordt algemeen directeur in Genève vanaf de zomer 2019. We hebben wel onze culturele conflictmomenten gehad, maar geen politieke. Hij heeft de Opera op de kaart gezet met tal van topstukken. Hij behoort tot een school die stelt dat het publiek op geregelde tijdstippen moet geprovoceerd worden. De vraag is nu of dat moet of niet? Dat heeft niets te maken met behoudsgezindheid.’

En, moet het?

‘Ik vind niet dat het publiek moet geprovoceerd worden met overheidsgeld.’

Het mag dus niet al te vernieuwend zijn?

‘De regie mag vernieuwend zijn, maar de vraag is of je stukken moet presenteren met overheidsgeld die het publiek provoceren en een vijandig beeld zouden scheppen tussen het Opera Ballet Vlaanderen en het publiek. En ik geef toe dat dit een sereen debat vergt dat te maken heeft met culturele visie en smaak.’

‘Bon, mag ik het cru stellen? Ik beoordeel niet de kwaliteit van een opvoering aan de hoeveelheid bloot – mannen en/of vrouwen – op het podium. Ik denk trouwens dat de fase van provoceren voorbijgestreefd is omdat naakt niet meer de aantrekkelijkheid heeft van pakweg twintig jaar geleden. Mag ik bovendien ook stellen dat ik obsceniteiten niet als een verheven kunstvorm beschouw?’

Ik leg je nog een uitspraak van Bart Caron voor, die zegt dat ‘de N-VA vooral ondersteunt voor de canon en de gevestigde orde in de cultuur’.

‘Ik wil gerust met Caron in debat te treden als ik precies weet wat zijn visie is.’

‘Je mag één ding niet vergeten, Bart Caron ook niet. Elke euro overheidsinvestering voor Opera Ballet Vlaanderen komt van belastinggeld.’

Culturele programmatie

Waar vele cultuurpausen bang voor zijn is net dat N-VA’ers zich met de programmatie zouden bezighouden.

‘Als bestuurder ben je verantwoordelijk. Stel dat het publiek je in de steek laat, wie zal dan de bonen vreten? Ik, als voorzitter, en terecht. Het is dus de taak van iedere bestuurder er zorg voor te dragen dat alle gelden efficiënt worden besteed. Dat betekent niet dat er niet aan innovatie mag gedaan worden. Maar moet die innovatie zo zijn dat ze het publiek wegjaagt? Ik vind van niet. Is dat links of rechts?’

Waar in dit kader moet ik uw verzet plaatsen tegen de benoeming van Sidi Larbi Charkaoui? Omdat hij van ballet modern danstheater wou maken?

(voorzichtig) ’De problematiek heeft betrekking op zijn beschikbaarheid en aanwezigheid als directeur van het Ballet Vlaanderen rekening houdend met zijn veelvuldige buitenlandse verplichtingen. Inhoudelijk verwijs ik naar de beheersovereenkomst met de Vlaamse Regering waaraan alle partijen zich aan moeten houden. Pacta sunt servanda.’

Onfeilbaarheid

Latijn! Dat brengt me bij Bart De Wever. Een citaat: ‘Vandaag kan kunst nog amper de gemeenschap beroeren. Veel actuele kunst heeft zich teruggetrokken in een besloten reservaat, waarbij kunst een beperkte kring samenbindt maar hen ook af- en onderscheidt van de samenleving.’

‘Hij heeft het over de elite …’

Hij gebruikt dat woord niet.

‘Die zelf benoemde elite meet zich een pontificale houding aan, zoals de pontifex maximus die zich nooit kan vergissen.’

Onfeilbaarheid.

‘Welja, zij zijn ook zo. Dat is merkwaardig. Ze hebben hun zeg over alles. Maar als iemand anders een opmerking maakt, is plots de Cultuur-met-hoofdletter in gevaar. Dus ja, ik onderschrijf het citaat van De Wever.’

Wat maakt cultuur tot cultuur?

‘Dat is een heel debat waard. Cultuur vandaag is niet cultuur gisteren. Cultuur, dat is een aantal ingrediënten, variërend van periode tot periode. Ooit was cultuur godsdienst. Nu leven we in een periode waarin de mensenrechten een fundamenteel cultureel ingrediënt zijn geworden. De vrijheid van de mens, van mening, van godsdienst, van pers enzovoort is gebeiteld in een aantal teksten. Godsdienst is als overheersend en dwingend maatschappelijk bestanddeel uit het publieke leven gebannen en in de plaats wordt de maatschappij georganiseerd op basis van deze vrijheden.’

Wie die vrijheden niet onderschrijft is dan een cultuurbarbaar?

‘Hij/zij heeft beslist totdat hij/zij het licht in de duisternis heeft gezien geen deel uit te maken van de samenleving;.’

Diversiteit

‘Kunst kan de wereld redden.’ ‘Cultuur verbindt.’ Kan in een diverse stad als Antwerpen cultuur een rol spelen om de diverse gemeenschappen bij elkaar te brengen?

‘Op dit moment is dat niet het geval. Het publiek van Opera Ballet is een …’

Een blank, hoger opgeleid, middenklassepubliek?

‘Inderdaad. Er staat wel in de beheersovereenkomst dat we daaraan iets moeten doen.’

Zoals?

‘Wie denkt dat dat een eenvoudige opgave is, leeft in een illusoire maatschappij, in een bubbel. Overigens is opera niet veel duurder dan voetbal of cinema! Het is dus een psychische drempel. De zogezegde elite heeft nooit veel moeite gedaan dat te veranderen.’

‘De nieuwe directie en de nieuwe raad van bestuur van Opera Ballet Vlaanderen stellen alles in het werk om de deuren wijd open te zetten. Als eerste stap wordt op 7 december naast het operagebouw een operacafé geopend voor het lopende seizoen tot juni 2018. Vanaf volgende zomer zal het operagebouw er na vijftig jaar opnieuw staan in het kader van het vernieuwd Operaplein. Dat wordt een perfect vetrekpunt voor een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Opera Vlaanderen dat in 2020 zijn 130ste verjaardag zal vieren.’

Jan Goossens heeft in de Brusselse KVS veel ondernomen om de deuren open te zetten voor de andere cultuurgemeenschappen.

‘Het Operagebouw ligt in het centrum van ’t Stad; en is bereikbaar voor iedereen. Daar moeten we de volgende jaren aan werken. We moeten hier scholen bij betrekken. Er staat een programma in de steigers voor de volgende vier, vijf jaar.’

Politieke agenda

Moet cultuur überhaupt ingeschakeld worden om een politieke agenda te realiseren?

‘De vraag is welke middelen de overheid moet investeren in cultuur. We moeten van subsidiëren evolueren naar investeren. Want kunst is ook een economische activiteit.’

Straks hangt er boven het podium een reclamebord van Ikea of Coca Cola?

Probleem is wat het afgeleverde product is. De vraag is of de overheid moet subsidiëren of investeren in kunst? We bevinden ons nu in een overgangsperiode. Het begrip “winst” is alvast niet meer taboe in de culturele sector, dat was vroeger anders. Opera en ballet scheren in de VS enorm hoge toppen. Maar er wordt daar weinig door de overheid gesubsidieerd. Een eerste belangrijke succesvolle stap werd gezet in de participatie van de private sector via het podiumfondsendecreet. Ik maak het misschien ooit nog mee dat de overheid zich terugtrekt en niet langer opera en ballet financiert. Waarom zou ze dat trouwens moéten doen?’

Om een bepaald aanbod te verzekeren? Diversiteit? Pluralisme?

‘En bestaat dat niet in de VS waar de overheid niet investeert in cultuur? Opera, ballet, klassieke muziek en cultuur in het algemeen scheren hoge toppen in de Verenigde Staten, in alle mogeljike registers. De vraag is of de overheid moet investeren in podiumkunst en musea; is dat een kerntaak? Dat is een debat waard.’

Is dat het debat waard voor de N-VA? Er zijn verkiezingen in 2018 en 2019.

‘Dat is helemaal niet aan een bepaalde verkiezing gebonden. Maar op langere termijn moet men zich deze vraag wel stellen: is investeren in cultuur een kerntaak van de overheid? Zo ja, hoe zorg je er dan voor dat met belastinggeld veel meer mensen worden betrokken bij kunst en cultuur.’

‘Met cultuur winnen we geen stemmen’, was het mantra bij de N-VA. Hoe kijk jij daarnaar als voorzitter van Opera Ballet Vlaanderen?

‘(lacht) Geen idee of kunst stemmen opbrengt of niet. Wat brengt er overigens wél stemmen op?’

Gemeenteraadsverkiezingen Antwerpen

Volgens de laatste peilingen ziet het resultaat voor de N-VA er niet zo rooskleurig uit in Antwerpen.

‘Eigenaardig, er was een peiling net voor de zomer, die fantastisch was voor de N-VA. Twee maanden later zou er iets drastisch veranderd zijn? Tijdens juli en augustus?’

U hebt dus vragen bij de peiling als dusdanig?

‘Altijd. Overigens, bij de vorige verkiezingen bleek uit de peilingen dat Patrick Janssens het zou halen van De Wever.’

De groei van Groen kunnen we niet wegcijferen.

‘Groen aan de macht betekent belastingverhoging omdat ze het overheidsapparaat exponentieel wil doen groeien. en alles wat we hebben opgebouwd qua veiligheid zal verdwijnen als sneeuw voor de zon. Links heeft zich stelselmatig hardnekkig verzet tegen alle maatregelen die tot doel hebben de veiligheid te verhogen.’

Dat klinkt als een signaal naar de CD&V-kiezer. Bij die partij ligt allicht de beslissing welke coalitie er wordt gevormd.

‘De keuze is duidelijk. Een links bestuur met meer belastingen, meer overheidsbeslag en minder veiligheid. Of gaan we verder zoals we nu doen, de stad (her)leeft, er wordt veel gebouwd, Antwerpen is attractiever voor bedrijven wat tewerkstelling op termijn betreft … De CD&V zal uiteindelijk een duidelijke keuze moeten maken. Dat is misschien moeilijk voor die partij om een duidelijke keuze te maken.’

Of voor Kris Peeters.

‘Inderdaad. Enfin, ik lees dat de CD&V zelfs niet tegen een coalitie is met de PVDA.’

Als de kaarten zo komen te liggen, komt er dan een coalitie van N-VA en Samen? Of is de kloof te diep?

‘Op dit moment is dat geen kloof maar leven we op andere planeten. Groen en sp.a hebben altijd alles bestreden wat goedgekeurd is door de huidige meerderheid, waar trouwens de CD&V deel van uitmaakt.’

‘Enfin. Groen en sp.a staan voor economische stilstand en dus voor maatschappelijke achteruitgang. De maatschappij is in evolutie met de snelheid van het licht. De linkse partijen duwen met alle macht op het rempedaal. Ze zijn bang voor de toekomst en ze proberen de mensen angst aan te jagen. Zij zijn een gevaar voor de toekomst van onze jeugd.’

Dat is wel scherp uitgedrukt.

‘Ik mag dat.’