Hoe een filmregisseur het dagboek van Anne Frank actualiseerde

Zijn geanimeerde documentaire ‘Waltz with Bashir’ (2008) waarin hij zijn herinneringen over het bloedbad in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila in 1982 reconstrueert, werd internationaal bejubeld en zette een heuse beweging van in animatie gemaakte documentaires in gang.

Maar de Israëlische filmmaker Ari Folman (58) herhaalt zichzelf niet graag en liet het bij dit ene meesterwerk in het ‘nieuwe’ filmgenre. Volgde het science fiction experiment ‘The Congress’ (2013) dat start in gewone filmbeelden en na een half uurtje overschakelt op tekenfilm. Na een lange voorbereiding en 3,5 jaar productietijd is de man nu terug met een commerciële lange tekenfilm.

Dagboek

‘Waar is Anne Frank’ (zonder vraagteken want bedoeld als vaststelling dat er in de wereld nog steeds kinderen het slachtoffer van oorlogen zijn, alsof Anne Frank er niet geweest is) mikt specifiek op een jong publiek vanaf 9 jaar. Daartoe zijn de notities die het Joodse tienermeisje – ondergedoken voor de nazi’s tijdens de bezetting van Nederland – neerschreef in haar dagboek, afgestoft en geactualiseerd.

Het dagboek, in 1947 uitgegeven, groeide uit tot een van de wereldwijd meest gelezen boeken. Folman geeft het in zijn film een omkadering mee waarin het imaginaire personage Kitty aan wie Anne haar dagboekbrieven richtte, tot leven wordt gewekt en in het hedendaagse Amsterdam op zoek gaat naar het uit het museum verdwenen dagboek en tegelijk het uiteindelijke lot van Anne wil achterhalen.

Toevoegingen

De gefantaseerde toevoegingen blijken wel degelijk te werken en de film krijgt er vlug vaart door. De kernstory – het relaas van Annes verblijf samen met nog zeven anderen in de onderduikkamertjes aan de Prinsengracht 263 – is schroomvallig intact gehouden en wordt overtuigend verteld in naadloos overlopende flashbacks. De personages uit Het Achterhuis zijn met raffinement getekend, de 2D-animatie is knap en kleurrijk. De scènes die in het heden spelen en anders van kleurschakering en toon zijn, doen denken aan de betere Japanse anime.

Het slot van de film waarin vluchtelingen het dagboek in handen gekregen hebben en dit als pasmunt voor asiel willen gebruiken, komt rommelig en onwaarschijnlijk over en was misschien overbodig. Maar dat doet niets af aan de positieve totaalindruk.

Coproductie

‘Waar is Anne Frank’ (***½) een internationale coproductie waarvan het grootste deel van de animatie gemaakt werd door een productiehuis van bij ons, Walking the Dog (Brussel en Genk), loopt vanaf 15 december in een zeer groot aantal bioscopen.

Op het jongste festival van Gent spraken we met auteur en regisseur Ari Folman.

Het Achterhuis

In 2017 heb je, samen met tekenaar David Polonsky, de graphic novel ‘Het Achterhuis’ uitgegeven. Wat heeft dit stripboek te maken met je lange animatiefilm of met de voorbereiding ervan?

‘De familie Frank vroeg mij in 2013 deze animatiefilm te maken. Tijdens de ontwikkelingsfase in 2015 mikten we op een budget van 15 miljoen euro. We kregen dat geld niet bijeen omdat we de geldschieters er niet van konden overtuigen dat het project een commercieel succes zou worden. Het Anne Frank Fonds in het Zwitserse Bazel stelde toen voor dat we het materiaal en de al bestaande tekeningen in stripvorm zouden uitgeven.’

‘Filmdistributeurs zouden daarna misschien wel op de kar te springen en investeren in de film. Een wanhopige gok misschien, maar het heeft gewerkt. De graphic novel werd een grote hit, hij werd vertaald in 26 talen en er zijn meer van 1,5 miljoen exemplaren van verkocht.’

Is de graphic novel hetzelfde verhaal als de film?

‘Neen, de stripversie is beknopter en eerder een reflectie op het dagboek van Anne Frank. En in de film hebben we ook Kitty gecreëerd, een echt personage dat fungeert als vertelfiguur.’

Een ander opvallend nieuw element in de film zijn de scènes in het hedendaagse Amsterdam van vluchtelingen die hopen er een nieuw leven te kunnen beginnen.

‘De boodschap van het door Annes vader Otto opgerichte Anne Frank Fonds en van de film is universeel. Het stopt niet met de uitroeiing van de Joden tijdens WOII. Er is een veel ruimer perspectief over kinderen in oorlogsgebieden. Otto Frank heeft het geld dat de 77 miljoen verkochte exemplaren van het dagboek opbracht, geschonken aan organisaties die onder meer werken voor kinderen in oorlogsgebieden. Het is dat gedachtegoed dat we ook in de film naar voor hebben willen brengen.’

Zeg je dat de problematiek van de vluchtelingen in de wereld kan vergeleken worden met de Jodenvervolging door nazi-Duitsland tijdens WOII?

‘Neen! Ik maak in de film helemaal geen vergelijking. Ik denk dat de genocide van een volk zijn eigen tragedie is en je kan de genocide van de Joden niet met iets anders vergelijken. Wij brengen wel een boodschap als we zien dat in de wereld het leven van één op vijf kinderen in gevaar is omdat zij in oorlogsgebied leven.’

Kleur en tragedie

Veel scènes zijn getekend in schitterende kleuren en met gelukkige gezichten, terwijl het verhaal zeer tragisch is.

‘In tegenstelling tot veel andere films die het heden kleurrijk tonen en het verleden in zwart-wit of in grauwe tinten, kozen we er voor het hedendaagse winterse Amsterdam in monochromatische tinten uit te beelden. Het verleden uit Annes verbeelding brengen we daarentegen in zeer felle, levendige kleuren. Het gaat ook om een echt gebeurd verhaal waarin de protagonist aan het eind sterft. Maar als je een film voor kinderen maakt moet het voor hen toch hartverwarmend zijn om naar te kijken, vandaar de warme kleuren.’

‘En dan vonden we het ook belangrijk het fantastische ook aan bod te laten komen en het relationele. Het is een coming-of-age story van Anne en Kitty. Zij spreken over liefde en volwassen worden. En de relatie van Anne met haar moeder is moeilijk, zoals dat, los van de oorlogssituatie, bij zo veel tienermeisjes is.’

Spookgestalten

Waarom zijn de nazi’s in beeld gebracht als reusachtige zwarte spookgestalten met starre gezichten?

‘Over de voorstelling van de nazi’s zat ik in de knoop. Ik heb dan mijn 97-jarige moeder gebeld en gevraagd welk beeld zij had van de nazi’s in de kampen waar zij gevangen zat. In haar herinnering zagen zij er uit als goden, vertelde ze me: zeer groot, symmetrische lichamen met de juiste proporties, in één woord perfect. Maar zij keek nadien ook naar de filmjournaals over het proces van Nürnberg en daar leken de aangeklaagde nazi’s kleiner en lelijk. Maar in de kampen zagen zij er vanuit mijn moeders gezichtspunt perfect uit. En dat heb ik als basis voor hun voorstelling in de film gebruikt.’

‘Ze als echte mensen afbeelden zou een probleem geweest zijn. Zelf kan ik de uitroeiing van de Joden vanuit het Duitse gezichtspunt niet verstaan. Zeker als je weet dat in het systeem dat achter de Holocaust stond 500.000 mensen betrokken waren. Ik kan dat niet begrijpen.’

Wat was het aandeel van de Belgische studio Walking The Dog?

‘Dat was onze belangrijkste studio. Daar werd het grootste deel van de animatie gemaakt. Eric Goossens en Anton Roebben en hun medewerkers zijn een fantastische groep mensen, goed georganiseerd, zeer professioneel, emotioneel en toegewijd. Ik denk dat het de beste animatiestudio in de wereld is!’

Zeer flatterend. Maar in andere landen zeg je hetzelfde van de studio’s daar?

‘Neen, dat zal ik niet doen. Ik beloof het je hier.’