Armoede, tussen activering en leefloon

Dit is het tweede deel van een tweeluik, lees zeker ook deel 1 ‘Belgische armoedecijfers zeggen niets‘

Wat doe je eraan?

Eens je kan vaststellen wie met een risico op armoede leeft en wat de oorzaken zijn, is de volgende vraag: wat doe je er aan? En doen de politici genoeg? Zoals in het eerste deel uitgelegd is dat een moeilijk Belgisch verhaal. Het bewijs dat de communautaire verschillen die een ander beleid vragen geen hersenspinsel zijn, maar bittere realiteit.

Bij de vragen uit het publiek bleek heel duidelijk dat er eensgezindheid was in het panel. Bij wat een maatregel zou moeten zijn, antwoordde iedereen dat de uitkeringen zouden moeten opgetrokken worden tot boven de armoederisicodrempel. Politica Sarah Smeyers liet dat veelbetekenend voorafgaan door ‘moest ik onbeperkte budgetten hebben’. Net daar knelt het schoentje. Politici moeten keuzes maken met de budgetten die ze hebben. Volgens Matthias Somers zit daar een probleem: armoedebeleid is voor hen een ‘achterafje’. Het beleid wordt volgens Somers afgestemd op de middenklasse en met de overschot worden achteraf enkele maatregelen genomen tegen de armoede. De Vlaamse armoedetoets (dat nieuw beleid moet aftoetsen wel effect het heeft op wie in een armoederisico leeft) zijn ‘praatjes voor de vaak’.

Woonbonus

Isabelle Pannecoucke maakt dat concreet met het voorbeeld van de woonbonus (de Vlaamse woonbonus is het belastingvoordeel waarvan u kunt genieten bij de aankoop of bouw van een eigen woning) die mensen moet stimuleren om een huis te kopen. Sinds de zesde staatshervorming is dat ‘gesplitst’, een goede gelegenheid om een nieuwe visie en een nieuw beleid in te voeren. Maar dat is niet gebeurd. Volgens Pannecoucke gaat die bonus nu vaak naar wie ook zonder die bonus een huis kan kopen. Dat geld was beter anders georiënteerd, bijvoorbeeld richting de sociale woningbouw.

Sarah Smeyers (N-VA) verdedigt die beleidskeuze. De aankoop van een eigen huis is een bescherming; wie nu niet in armoede leeft mag er niet in vervallen. Een huis is een veiligheid voor wie oud is en een minder inkomen heeft door pensioen. Politiek is dat een bewuste keuze.

Matthias Somers van de progressieve denktank Minerva maakt de puzzel nog wat moeilijker. De woonbonus zorgt ervoor dat veel mensen eigenaar zijn en de huurmarkt klein is. Een klein aanbod zorgt voor hogere prijzen. Ongeveer 33% van de huurders leeft in armoede. Dat komt ook omdat je voor de aankoop van een huis een vaste job moet hebben of je kan nergens lenen. Wie een leefloon heeft is verplicht tot sociaal wonen of het loopt eerder vroeg dan laat fout af.

Activering

Sarah Smeyers houdt zich strikt aan de partijlijn: activering, werk is de beste remedie tegen armoede. Door de taks-shift wil de regering werken opnieuw lonend maken. Matthias Somers is het daarmee niet eens. Het moeten ook kwalitatieve jobs zijn. Een job die niet voldoende loon genereert, biedt geen oplossing. Volgens Johan Velghe moeten jobs voor laaggeschoolden beter gewaardeerd worden. De staat moet daar geld voor vrijmaken en dat geld moet ze zoeken waar het zit, desnoods met een extra belasting. Maar een belastingverhoging lijkt de andere panelleden politiek onhaalbaar.

Volgens Isabelle Pannecoucke (UGent) moeten we beseffen dat er mensen zijn voor wie vast werk een te grote stap is. ‘Mensen opnieuw bij de maatschappij betrekken is ook activering’. En ook daar zien we eensgezindheid: er is een groep die nooit werk zal hebben, voor wie een leefloon noodzakelijk zal blijven, Dat is de groep voor wie een leefloon bedoeld is. Maar activering blijft wel een goed principe. De brede definitie van activering dan wel. Want wat is werk? Vrijwilligerswerk is ook werk, net als deeltijds werk, werk in de sociale economie, de les Nederlands volgen … het zijn stappen op de weg van de activering.

Terugverdieneffect

‘Armoedebestrijding is niet enkel een kost, het is eerder een investering. Op lange termijn rendeert het’ merkte Isabelle Pannecoucke op. Meer mensen nemen deel aan de economie en betalen belastingen in plaats van een uitkering te krijgen, is dan het idee. Die stelling wordt al snel bestreden. Het leefloon zou met 250 euro moeten stijgen om boven de armoedegrens uit te komen. Als je wil inzetten op activering, dan moeten de minimumlonen stijgen. Daarvoor zullen bedrijven subsidies vragen omdat de kost van een werknemer groter wordt dan het rendement. De staat verliest dan twee keer en dat maakt de terugverdieneffecten van meer werkenden natuurlijk beperkt.

Rechten

Een pad dat niemand inslaat is het pad van het basisinkomen. Om armoede tegen te gaan zou zo een basisinkomen, dat iedereen krijgt, zonder verwachte tegenprestatie, als een ‘recht’, minstens 1150 euro moeten zijn. De kostprijs daarvan is gigantisch. Er is geen basisinkomen nodig, wel een goede bescherming en de bereikbaarheid van de rechten die mensen hebben. En dan krijgt deze regering een pluim voor de automatische toekenning van de studietoelage. Wie er recht op heeft krijgt ze. Uit onderzoek blijkt namelijk nog altijd dat mensen die in armoede leven vaak niet weten dat ze beroep kunnen doen op hulp en vaak slagen ze er niet in om de bureaucratische drempel voor die hulp te nemen. Bij de kinderopvang heeft de regering het dan wel minder goed aangepakt, daar is het ingewikkelder geworden om te krijgen waar je recht op hebt.

Conclusie

Is er na zo’n debat een conclusie te trekken? Er is geen mirakeloplossing voor de armoede in Vlaanderen, omdat er ook geen eenduidige oorzaak is van armoede. Het is een kringloop, een web van oorzaken, waar je niet één enkele maatregel kan uitlichten die het hele probleem verhelpt. Zoals Johan Velghe van Vlinks het plastisch uitdrukte: ‘Er is een brede stormram nodig om het veelkoppige monster te verslaan’. Hijzelf had een lijst bij met zeventien mogelijke maatregelen die de speciale ministerraad over armoede zou moeten nemen. We schreven het eerder al: de uitkeringen boven het armoederisico tillen, daarover lijkt iedereen het eens, alleen blijken ook daar evident gevolgen aan verbonden te zijn.

De rapporten zijn er, er zijn aanbevelingen genoeg. Benieuwd welke keuzes de politici zullen maken.

Dit is het tweede deel van een tweeluik. Hoe arm Vlaanderen is en wat het probleem is met de Belgische cijfers, kan u lezen in deel 1.

Dit artikel kadert in het project ‘Armoede in Vlaanderen’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid. 

Foto (c) Doorbraak