AZERBEIDZJAN tussen EU en Euraziatische Unie

Op 7 mei 2009 in Praag gingen de 27 EU-lidstaten en 6 deelstaten van de voormalige SOVJET-UNIE (Armenië, Azerbeidzjan, Belarus, Georgië, Moldavië en Oekraïne) over tot de oprichting van het Eastern Partnership’ (EaP). De bedoeling was door politieke samenwerking en economische integratie de banden tussen de betrokken landen aan te halen met name via het bevorderen van de onderlinge handel en een vrijer verkeer.

Een mogelijk EU-lidmaatschap van de EU kwam daarbij niet met zoveel woorden ter sprake maar werd ook niet nadrukkelijk uitgesloten.

Belarus (Wit-Rusland) waarvan het regime in vele opzichten dicht bij dit van Moskou staat, trad inmiddels toe tot de door Rusland opgerichte Euraziatische Unie. Armenië zal waarschijnlijk dit voorbeeld volgen wegens zijn vrees van de Turkse invloed in en zijn zelfs mogelijk lidmaatschap van de EU. Het zoekt daarom bescherming in de armen van het orthodoxe ‘moedertje Rusland’ die, ongeacht het regime, die rol al eeuwenlang speelt. Hetzelfde geldt voor Azerbeidzjan waar de Turkse invloed zeer groot is en waarmee Armenië zelfs in een gewapend conflict verwikkeld geraakte over de kwestie Nagorno-Karabach.

Ondanks felle Russische tegenkanting, verbonden Georgië, Moldavië en Oekraïne daarentegen hun lot aan de EU door de ondertekening op 27 juni 2014 met een verregaand associatieverdrag Zelf stelden een latere toetreding tot de EU als einddoel voorop.

Van de zes bij het Eap betrokken ex-Sovjetrepublieken, heeft dus alleen Azerbeidzjan  tot dusver geen keuze gemaakt. Alhoewel het vooralsnog geen enkel teken heeft gegeven lid te willen worden van de EU laat staan van de NAVO, is zijn pro-Westerse neiging vrij duidelijk.

Al voor 20 jaar tekende de toenmalige president het ‘ Contract of the Century’ met een consortium van Westerse energiebedrijven. De EU en Azerbeidzjan zijn momenteel bezig als kader voor hun verdere samenwerking een ‘ Strategic Partnership for Modernization’ uit te werken in de hoop dat de desbetreffende akkoorden kunnen worden getekend tijdens de Eap-topconferentie gepland in de eerste helft van 2015 in Riga.

De betrekkingen tussen de EU en Azerbeidzjan verlopen dus positief alhoewel, hoe kan het ook anders, niet helemaal zonder problemen. Bakoe wenst geen lid van de EU te worden en is geen lid van de WTO. Bijgevolg is een verregaand handelsverdrag tussen Azerbeidzjan en de Unie onmogelijk. Rusland van zijn kant zet Bakoe zwaar onder druk om toe te treden tot de Euraziatische Unie die het Westen zowat beschouwt als de wederopstanding van de Sovjet-Unie in een andere gedaante.

Azerbeidzjan wenst goede betrekkingen met Moskou maar staat er op zijn economisch en buitenlands beleid volkomen onafhankelijk te voeren.

Enerzijds betekent dit dat het land niet kan toetreden tot het ‘ Eastern Partnership’ van de EU doch anderzijds staat Bakoe niet te springen om nauwe banden aan te knopen met Rusland, vooral na de Russische inlijving van de Krim, maar ook omwille van de rol die Rusland vroeger al speelde en nog speelt in Nagorno-Karabach. Bovendien is er in het land een etnische Lezgin-minderheid wier taal niet het Russisch is maar wel in Rusland wordt gesproken. Rusland heeft al vaak etnische minderheden in vroegere delen van de Sovjet-Unie aangegrepen om daar zogenaamde beschermingsrechten over die volkeren op te eisen.

Niet alleen in het belang van de bedoelde landen maar vooral in haar eigen belang zal de EU alles op alles moeten zetten om vernuftig en omzichtig te voorkomen dat niet alleen Azerbeidzjan maar alle vroegere Sovjetstaten niet tegen hun zin door Rusland worden gedwongen op te gaan in de Euraziatische Unie m.a.w. in iets dat sterk op de vroegere Sovjet-Unie of het tsaristische keizerrijk lijkt. Om dit oogmerk te bereiken is volkomen eensgezindheid binnen de EU zelf een onontbeerlijke voorwaarde.