Italiaanse begroting, een spaghettiwestern

Tien dagen voor kerst maken Italiaanse ambtenaren samen met hun Commissiecollega’s overuren tijdens het weekend om een compromis over het Italiaanse begrotingsvoorstel 2019 te bereiken. Premier Conte ging in de tussentijd een bezoek aan de paus brengen, misschien voor verdere inspiratie. Drie maanden geleden dreigde de Europese Commissie het ultieme wapen in te zetten dat de Europese Unie ter beschikking heeft als een lidstaat met zijn begroting uit de bocht vliegt. Het opstarten van een ‘excessive deficit procedure’ kan in laatste instantie tot financiële sancties tegen het falende EU-lid leiden. De Commissie eiste van Italië om hun deficit tot 0,8 % te beperken.

Vicepremier en Lega-baas, Matteo Salvini, en zijn coalitiepartner en Minister voor Sociale Zaken van de Vijf Sterren beweging (M5S), Luigi Di Maio, hadden andere plannen. Zij wilden hun burgers onder meer een burgersalaris van 780 euro en een vervroegd pensioen gunnen en tegelijkertijd laten zien dat zij EU-regels gewoon aan hun laarzen kunnen lappen. Salvini en Di Maio marcheerden tegen Brussel, zoals de Italiaanse krant Repubblica schreef, als twee kleine Napoleons met een vergiet op hun hoofd. Onder 2,4 % was voor hen geen discussie mogelijk. Op 27 september was het feest op het balkon van de regeringszetel, Palazzo Chigi. Di Maio beloofde het volk gelukkig te maken en hun populariteit schoot naar de sterren.

‘Italië is geen vriend van zijn bedrijven’

In de tussentijd draaide de wind. De financiële markten gaven Italië een rode kaart. De grootste aandeelhouders van de Italiaanse overheid, de burgers en de banken, zagen niet hun geluk, maar de rentevoet op staatsobligaties naar de sterren schieten. De zogenoemde ‘spread’ (het verschil tussen de Duitse en de Italiaanse rentevoet) overschreed ruim 3%, een getal waar in Italië alle rode lampen aangaan. Bovendien keerden de werkgeversverenigingen zich tegen de regering. Voor hen is duidelijk dat het royale sociale cadeauprogramma van de ‘geel-groene’ regering niets aan de lage productiviteit, de structurele problemen en de achteruitlopende groei van het land zal veranderen. Zoals Marco Tronchetti Provera, sinds 1992 de grote, oude baas van Pirelli, op maandag zei: ‘Italië is geen vriend van zijn bedrijven.’

Maar het speerpunt van hun ontevredenheid is gericht tegen M5S die een populistische stemming tegen alle grote infrastructuurprojecten in het land heeft ontketend. M5S gaat niet alleen in tegen het opstarten van nieuwe projecten, maar ook tegen lopende projecten waar veel geld is in gestoken. Voor hen is ieder groot bouwproject per definitie kwaadaardig, ofwel vanwege het milieu ofwel vanwege corruptie. Deze bizarre anti-establishmentpolitiek richt zich zowel tegen verkeersinfrastructuur als tegen energieprojecten. Dit houd ook felle oppositie in tegen het bouwen van afvalverbrandingsinstallaties, waarvan het land, voornamelijk het zuiden, er veel te weinig heeft. Enige tijd geleden vloog in een buitenwijk van Rome de grootste afvalverwerkingsinstallatie van de hoofdstad in brand. Net voor de kerstdagen weet Rome nu niet meer waar zij dagelijks 400.000 ton afval naartoe moeten brengen.

Hoger, Lager

Voor de Lega van Matteo Salvini is dit een gevaarlijk breekpunt. De Lega beschouwt zich als natuurlijke partner en vertegenwoordiger van de belangen van de industrie. Hun coalitiepartner, M5S, hebben een economische visie die in Vlaanderen ergens tussen Groen, Sp.a en PVDA te zoeken is. De spanningen tussen beide partijen worden aangescherpt door het project van de zogenoemde ‘ecotassa’, een milieubelasting die een soort bonus/malus system voorziet ten voordele van burgers die in elektrische of hybride voertuigen rijden, en ten laste van eigenaars wiens auto nog over een traditionele verbrandingsmotor beschikt.

Met deze tegenvallers was het duidelijk dat Italië Europees een tandje bij moest steken. Begin december reisden Premier Conte en zijn Minister voor economische zaken, Tria, naar Brussel. In plaats van een tekort van 2,4% op het BNP presenteerden zij trots 2,04% als compromis voor. Blijkbaar waren een paar slimmeriken in Rome beginnen rekenen en tot de conclusie gekomen dat een boete tussen 0,2% en 0,5% van het BNP hun net zo duur te staan komt als een korting in hun ambitieuze sociaal programma. Het verschil tussen 2,4% en 2,04% betekent een besparing op het begrotingsvoorstel van rond de 9 miljard euro. Voor de Europese Raad van 14 december had men al 6,4 miljard bij elkaar geharkt. Nadien, tijdens het weekend, begon het gevecht over de resterende 4,5 miljard.

Het grotere plaatje

Sinds 2012 beschikt de Europese Unie over wetgeving en procedures waarmee zij niet alleen over de hoeveelheid aan schulden maar ook over de structurele zwakheden van een lidstaat waakt. Deze waren destijds een duidelijk compromis tussen EU-landen die om financiële hulp vroegen en lidstaten die een garantie wilden zien dat het geleende geld ook goed besteed wordt. Het probleem is dat iedereen ervoor terugschrikt als het erom gaat echt streng op te treden. Aanleidingen om bij te draaien zijn er steeds. Zo ziet de Commissie het nu niet zitten Italië te beboeten op een moment dat men naar de Europese verkiezingen stapt. De paniekerige reactie van Macron om zijn burgers 100 euro meer te beloven en zijn deficit boven de 3% te trekken, heeft de positie van de Commissie ook niet sterker gemaakt.

In Italië is de discussie rond de vraag waar nu het mes in de mooie sociale cadeautjes gezet word in een chaos uitgedraaid. De Italiaanse burger, al genetisch erop voorbereid belazerd te worden, ziet de bui hangen. De Europese burger weet dat de reductie van een begrotingstekort van 0,36 % een laf compromis is op de basis van een paar avontuurlijke rekenkunstjes. Een verandering in de echte problemen van een land als Italië staat hiermee niet ter discussie. De Europese wetgeving met al zijn regels en wapens werkt niet of wordt niet toegepast. Het probleem word, zoals vaak, verschoven, en kan de Italiaanse burger net zoals zijn collega’s over de grenzen duur te staan komen.