Begrotingstekort swingt de pan uit

Het begrotingstekort is niet uit het nieuws weg te branden. Tegen alle mooie beloftes in van 2014 is er geen begroting in evenwicht maar een groot tekort. Nieuwe belastingen heffen is geen optie. Besparen aan de uitgavenzijde en werken aan de efficiëntie van de Belgische overheid des te meer. Daarbij kan men een grondige discussie over de kerntaken van de overheid niet uit de weg gaan. Daarnaast moet onderzocht worden hoe globale ondernemingen hun fair share  aan de maatschappij kunnen betalen zodat een eventuele disruptie van de overheidsfinanciën door de voortschrijdende artificiële intelligentie kan worden vermeden.

Hoe groot is het begrotingstekort?

Het begrotingstekort wordt geraamd op 11 miljard EUR. Zelfs 13 miljard EUR volgens de laatste berichten. Maar volgens Bart Van Craeynest (hoofdeconoom van VOKA) zal het huidig tekort nog aanzwellen met enkele te verwachten uitgaven. De uitgaven in de pensioenen gaan de volgende regeerperiode stijgen door de toenemende vergrijzing. Kost daarvan wordt geraamd op 5 miljard EUR jaarlijks. Daarnaast moet ons land investeren in een zwaar verouderde infrastructuur. Een bijkomende factuur van jaarlijks 4 miljard EUR.

Maar daarmee zijn we niet rond. In Le Soir  doet ABVV-voorzitter Robert Vertenueil een nationaal sociaal en klimaatplan van 3,5 miljard EUR uit de doeken. Volgens Vertenueil moet de volgende regering de sociale minima optrekken (geraamde kost 1,2 miljard EUR) en voor de verhoging van het pensioen tot 1.500 euro netto is 2,2 miljard EUR extra nodig. Dat zijn voorstellen voor bijkomende uitgaven.

Maar we zijn er nog niet. Op de overheidsschuld van 465 miljard EUR moeten ook interesten betaald worden. Maar zelfs in tijden van lage interestvoeten slaagt de overheid er niet in een begroting in evenwicht te presenteren. Zodra de interestvoeten zouden stijgen dreigt de begroting verder te ontsporen.

Overheidstaken afslanken en definiëren

Het huidige tekort op de begroting bewijst het failliet van de gevoerde politiek. Prof. emeritus Jef Vuchelen (VUB) legde 40 jaar geleden al de vinger op de wonde. Elke begrotingscontrole van de voorbije decennia stelde lapmiddelen voor om de openbare financiën op orde te krijgen. De meest hallucinante operatie was Verhofstadts verkoop van de Belgische kroonjuwelen via bedenkelijke sale and lease back-operaties. In die tijd werd ook een groot deel van de goudreserves verpatst of soelaas gezocht in de overname van het pensioenfonds van Belgacom. Allemaal pleisters op het houten begrotingsbeen met een relatief gunstig kortetermijneffect.

Maar precies dat positieve kortermijneffect maakt volgens Herman Mathijs (UGent) dat de regering overheidsbedrijven (Belfius en Proximus) geheel of gedeeltelijk zal verkopen om de schuld naar beneden te krijgen zonder al te pijnlijke ingrepen te moeten uitvoeren. Een meer fundamentele, structurele oplossing dringt zich op. De overheid moet zichzelf, haar rol en haar werkwijze in vraag stellen. De goudreserves en Proximus kan men maar één keer verkopen.

De politiek moet een discussie over de kerntaken van de overheid ten gronde aangaan. Wat moet een overheid doen? Wat kost dat? Die kerntaken moeten politici definiëren en dan zich daar aan houden. Maar liever dan de kerntaken van de overheid te definiëren en te opteren voor een slanke overheid laten de politici de overheidsuitgaven ontsporen.

Een actueel voorbeeld hiervan is de 17 miljoen EUR die de renovatie van de voormalige NAVO-gebouwen kostte om er het ‘proces van 22 maart’ (over de aanslagen in Zaventem en Brussel) te kunnen laten doorgaan. Jarenlang verwaarlozen de politici het departement justitie. Gerechtsgebouwen geraken in verval en er worden onwaarschijnlijk grote kosten gemaakt voor een éénmalig proces zonder dat iemand daar beter van wordt. De belastingbetaler niet, het departement justitie niet en nog veel minder de slachtoffers zelf!

Broodnodige besparingen aan de uitgavenzijde

We stellen daarbij vast dat er niet gekeken wordt naar besparingen aan de uitgavenzijde. Afschaffen van enkele nutteloze ministerposten zou een aanzienlijke besparing opleveren. Als een minister van Begroting (die een tekort nalaat) doodgemoedereerd genoemd wordt als grootste kanshebber om premier te worden zodra Michel (MR) naar Europa vertrekt, dan kan die post in een volgende regering gewoon beter afgeschaft worden.

België heeft een overheidsbeslag van omzeggens 55 %. Dus met een BBP van 465 miljard EUR vloeit er 255,97 miljard EUR naar de schatkist. Er zijn echter landen met een beduidend lager overheidsbeslag. Neem nu Zwitserland. Dat kent een overheidsbeslag van 35 % … of omzeggens 20 % minder dan België. Het verschil zit hem in het geld verspillende Belgische staatsapparaat en de efficiëntie van de Zwitserse overheid.

Een verschil van 20 % aan overheidsbeslag op een BBP van 465 miljard EUR is 93 miljard EUR. Met een efficiënt werkende overheid had België geen tekort maar een overschot (bij gelijkblijvende fiscale druk). De moraal van het verhaal is dat aan de uitgavenzijde gigantische besparingen te rapen vallen. Zo berekende Prof. Lieven Annemans (UGent) dat de uitgaven in de gezondheidszorg 15% efficiënter kunnen.

De subsidies die België uitkeert aan bedrijven moeten ook in het vizier komen. In 2012 keerde de overheid 12,1 miljard EUR aan subsidies. De vennootschapsbelasting levert amper 12,8 miljard EUR op. Nuance: de subsidie van 3 miljard EUR aan de NMBS is meegeteld.

Op naar een efficiënte belasting

Er is ruimte om de vennootschapsbelasting te verminderen en de werkgelegenheid aan te zwengelen. Elk procentpunt in de stijging van de tewerkstellingsgraad is goed voor 1 à 1,5 miljard EUR aan inkomsten op de begroting.

Een economie die gebukt gaat onder een fiscaal juk, zoals dat in België het geval is, kan bijna niet meer groeien. Een middel om de groei aan te zwengelen en de overheid tegelijk af te slanken is de invoering van een efficiënte belasting onder de vorm van een vlaktaks. Een vlaktaks is een eenvoudige lage belasting zonder aftrekposten.

Doe multinationals hun fair share  betalen

Begin jaren negentig (geruime tijd voor de bankencrisis dus) betaalden de vier grootbanken quasi 60 % van de vennootschapsbelasting. Sinds de bankencrisis is dat niet meer het geval en merken we een ‘verpersoonlijking van de vennootschapsbelasting’ op. De hoge tarieven in de personenbelasting drijven veel zelfstandigen (artsen-specialisten op kop, maar ook de bakker en de beenhouwer van om de hoek) naar een vennootschap die veel lager belast wordt. Dat is in praktijk een ‘tax driven decision‘ die geen economische grondslag heeft en ook geen toegevoegde waarde oplevert.

Toch kunnen we ook niet om de vaststelling heen dat zelfs die personenvennootschappen nog altijd veel meer belastingen betalen dan internetgiganten en multinationals. Er zouden maatregelen moeten uitgewerkt worden om de globale vennootschappen (die wereldwijd zaken doen, maar nergens belast worden) hun fair share  te doen betalen aan de schatkist. Natuurlijk is België daar veel te klein voor. Dergelijke maatregelen moeten op Europees niveau genomen worden.

Zo komen bijvoorbeeld thans de excess profit rulings  onder Europees vuur te liggen. Margrethe Vestager, EU Commissaris voor Mededinging, heeft een onderzoek bevolen naar dergelijke gunstige belastingdeals van de Belgische fiscus met 39 multinationals. Dat Vestager daar mee afkomt nog voor Reynders zijn test voor Commissaris moet afleggen belooft voor enig vuurwerk te zorgen. Deze aanpak mag het probleem niet verschuiven door een aan obesitas lijdende EU te creëren. Bovendien moet een lokaal fiscaal-aanknopingspunt (bijvoorbeeld het ip-adres van een computer) vermijden dat internetgiganten hun toevlucht zoeken in aangrenzende landen die dergelijke belasting niet zouden hanteren.

Toekomstige disruptie van de overheidsfinanciën vermijden

Naar aanleiding van de begrotingscontrole moet ook nagedacht worden over de problematiek van de disruptie in de economie die op ons afkomt. Bij de banken is het al aan de gang. Daar vallen massaal ontslagen of zijn ze te verwachten. De automatisering, inschakeling van artificiële intelligentie en de dronofication van het arbeidsproces (denk maar aan ontwikkeling van zelfrijdende auto’s die niet alleen de taxichauffeurs, maar ook de vrachtwagenchauffeurs werkloos gaan maken) zullen de belastbare loonmassa aanzienlijk doen slinken.

De staat int massaal veel geld via fiscale en parafiscale lasten op de lonen (denk maar aan de personenbelasting en de bijdragen in de sociale zekerheid) die een duik kunnen nemen indien de disruptieve technologische evolutie op dreef komt. Het is niet om de innovatie tegen te houden; maar gelet op het feit dat de staat met heel veel recurrente uitgaven opgezadeld zit (onder vorm van pensioenen en lonen van ambtenaren) kan de overheid zich op dit vlak geen dip in de inkomsten permitteren en zullen alternatieve manieren om de schatkist te financieren moeten worden onderzocht.

Er moet dus veel tijd en geld geïnvesteerd worden om te saneren. Een begroting in evenwicht vraagt een inspanning van lange adem. Indien de ‘Belzieke’ constructie als een molensteen rond de begroting blijft hangen zal ook daar een oplossing moeten voor gevonden worden. Het ene landsdeel kan het andere niet blijven gijzelen.