Je kent hem, Bessel Kok (°1941), medeoprichter van SWIFT, het communicatiebedrijf dat wereldwijd betalingsverkeer tussen 11.000 banken regelt. Hij is er de CEO van tot 1991. Daarna leidt hij van 1991 tot 1995 Belgacom. Intussen had hij, samen met schaakkampioen Garry Kasparov, de Grandmaster Association opgericht, waarvan hij tot 1991 voorzitter was. Hij verhuisde naar Praag waar hij tot 2004 werkte als vicevoorzitter van Český Telecom. Zo kwam hij in contact met de Tsjechische president Václav Havel.

Bessel en ik kennen elkaar sinds 1970. Hij was toen al een tijdje van Amsterdam naar Antwerpen verhuisd en werkte er als financieel manager voor Seagram, een Canadees wereldbedrijf op de drankenmarkt.

Wat bezielde een langharige ‘provo’ uit Amsterdam om naar Antwerpen uit te wijken? 

‘Langharig, ja, maar een échte provo ben ik niet geweest. Ik had er sympathie voor, maar de eigenlijk provobeweging kwam een beetje later. Ik heb ernaar gekeken, meer vanuit Vlaanderen dan in Amsterdam. Antwerpen was toen enorm populair. Er viel veel te beleven en de sfeer was hartelijk, of toch minstens beschaafd, zelfs onder concurrenten.’

‘Ik herinner me onze ontmoetingen in de X-One, om de hoek van ‘Den Engel’, een kunstgalerij met daaronder een kelderbar en nog een verdiep lager een middeleeuwse vergaderkelder, het geheel werd uitgebaat door Gerrit Kool. Ik heb zulke warme herinneringen aan het Antwerpen van toen. Ik sprak er onlangs over met Jeroen Henneman, een Nederlands kunstenaar die toen ook in Antwerpen verbleef. Het was een bijzonder inspirerend leven in Antwerpen, ook artistiek. In de X-One zat ook regelmatig Julien Schoenaerts aan de toog, vaak met de Nederlandse dwarsfluitspeler Sigurd Cochius, en de kunstschilder Fred Bervoets. En ook de acteur Hugo Metsers, eigenlijk een Zeeuws-Vlaming, die even later trouwde met Pleuni Touw.’

Je had toen een hoevetje als buitenverblijf en het ‘Huize Zeezicht’ gedoopt. Als vrienden je naar het waarom van die naam vroegen – de Noordzee was pakweg 80 kilometer verder – antwoordde je: ‘Om de inboorlingen te misleiden’. Hoe was het eerste contact met die autochtonen, zeg maar de Vlamingen? 

(Lacht) ‘Mijn dochter had het zo genoemd! We hadden het ook roze geschilderd. Het lag in het Waasland. In die oude boerderij kwamen we veel samen, het was een soort commune.’

‘Ik was getrouwd met Hedi Kellermann, die is al heel lang overleden, zoals je weet. We hadden een zoon, Nils, en een dochter Hedi. Was een mooie meid, hé? Die woont in Antwerpen. Die is van 1966, dus die is ook al 56…’

‘Jongens, het gaat te snel… Vrolijke tijden waren dat. Het was mijn voornemen om Vlamingen beter te leren kennen, zowel zakelijk als uit het kunstenaarsleven. Dat viel in alle opzichten enorm mee. De marketingman Wim van Hees was daarbij, die van Ademloos, Willem Lagrierre, ook uit de reclamewereld, Guy Vandenbranden, bekende abstracte kunstenaar, filmmaker Patrick Conrad, de beeldhouwer Bram Bogart. En niet te vergeten de zanger Ferre Grignard, de ‘Drunken Sailor’, die dagelijks in de alternatieve kroeg De Muze rondhing, tot hij zijn eigen bar De Zweep opende.’ 

‘Soms werd ik geïnviteerd in die andere tent, de Vécu, bij het Conscienceplein, dat waren meer voorname mensen… iets hoger geklasseerd (grinnikt). De dichters Nic van Bruggen en Ans Arne kon je daar ontmoeten, en vele andere figuren uit de Vlaamse kunst en cultuurscène. En de neven Denkens, Herman en Jef. En Alfons van de Putte, ken je die nog? Dat was de ‘uitvinder’ van het blad Trends.’

Je had in Amsterdam ‘pol & soc’ gestudeerd. Kon je daar mee aan de slag in het zakenleven?

‘Neen, absoluut niet! Je kon daarmee in het onderwijs beginnen (lacht). Of journalist worden. Maar ja, dat deed zowat iedereen die niet wist wat hij wilde studeren…Wij noemden dat de voortgezette algemene ontwikkeling. Ik heb het drie jaar volgehouden en ben toen overgestapt naar economie. Daar ben ik dan uiteindelijk in afgestudeerd.’

Ooit vertelde je me in genoemde kelderkroeg hoe de communicatie tussen banken wereldwijd efficiënt zou kunnen worden georganiseerd. Enkele jaren later ontstond Swift, de Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication. Wat was jouw aandeel daarin? 

‘Het Swift-verhaal begint in 1973, na mijn Antwerpse tijd bij Seagram. Ik werkte inmiddels voor de Banque de Paris et des Pays Bas. Dat was daar helemaal Franstalig, van onder tot boven. Geleid door een zekere Pierre Scohier, een originele figuur, dat wel.’

‘Bij Seagram was ik hoofd van de boekhouding en had ik veel geleerd over internationale betalingen. Seagram was wereldwijd een drankenbedrijf, maar lokaal was het een shipchandler, een scheepsbevoorrader in de Antwerpse haven. Aanvankelijk was dat een klein bedrijfje in de Schippersstraat, tussen de hoertjes, dat was heel plezant. Je kon daar altijd rustig over straat, geen probleem. Goedemorgen, meneer Kok…’

‘Bij Parisbas was een werkgroep opgericht voor internationaal betalingsverkeer. Ik werd naar Stanford University gestuurd, voor een paar weken. In die werkgroep werd gedacht over het creëren van een internationaal banknetwerk, gebaseerd op communicatie tussen telexen, die ratelmachines. Ik was één van die vijf jongens en wij kregen onder elkaar het idee daarvoor een apart bedrijf op te richten.’

‘Ik ben toen naar de grote baas van Parisbas gestapt, mijnheer Scohier, en heb hem gezegd: dat is het project, daar wil ik mee beginnen, wat raad je mij aan? Hij zei: “Niet doen, Bessel, je hebt hier een prachtige baan, je bent hier zowat de enige Nederlandstalige, en dat project wordt niks”. Ik deed het toch, hij heeft me veel succes gewenst. In 1977 werd Swift operationeel. Vandaag is het gigantisch, het grootste netwerk ter wereld. Iedereen kent tegenwoordig IBAN ofte International Bank Account Number.’

In 1992 werd je de CEO van de RTT, nadien Belgacom geheten, vandaag Proximus. Hoe heb je het in hemelsnaam voor elkaar gekregen om van die rommelzooi een slagvaardig bedrijf te maken? 

‘Ik werd verleid door Jean-Luc Dehaene. Ik kreeg eerst een telefoontje van een minister, een socialistisch politicus uit Deurne. Marcel Colla telefoneerde mij op een moment dat ik voor Swift in Kenia zat. Toen ging dat nog gewoon per telefoon. De receptie riep: “U hebt telefoon uit België!”. Dat was die meneer Colla en die zei: “Jean-Luc Dehaene wil je spreken, maar ik zal je zeggen waarover het gaat: ze zoeken een nieuwe directeur-generaal voor de RTT”. Ik zei: daar wil ik wel eens naar luisteren.’

‘In het begin was ik een beetje verbouwereerd, vooral over het grote aantal mensen, 28.000 denk ik. Mijn aanpak heeft indruk gemaakt op het bedrijfsleven, herinner ik me. Ik kreeg ook steun van het bedrijfsleven, in die toch een beetje eenzame strijd. We kregen nieuwe centrales, telefoons werden daarop aangesloten en de mobiele telefoon deed zijn intrede.’ 

Ja, jij bent toch de man die in België de mobiele telefonie, zeg maar de gsm, heeft ingevoerd?

‘Ja, dat durf ik te zeggen. Ik heb het te danken aan een medewerker, Baudouin Meunier. Een hele hartstochtelijke man, maar vooral een zeer professioneel lid van het directiecomité. Mijn tweede steunpilaar, dat ga je niet geloven, dat was een groep mensen binnen de RTT, van de scheepvaarttelefonie. Die waren enthousiast over de mobiele telefonie.’

‘Het personeel was minder enthousiast… Die vonden dat een gadget voor rijke BMW-bezitters, echt waar, te elitair en niet de taak van de RTT. We hebben ze kunnen motiveren met het Scandinavische voorbeeld. Eriksson en Nokia waren de grondleggers. Dus niet in Amerika of West-Europa, maar in Scandinavië kwam de gsm van de grond.’

‘Dat had gewoon te maken met de enorme afstanden. Als je pech krijgt onderweg, wat doet je dan? Daar kom historisch de mobiele telefoon vandaan. We konden het niet alleen, zagen we in. De technologie hadden we wel, bij onze radiomensen, dat was een team van 30 man, maar we hadden toen een strategische partner nodig. Dat werd het Amerikaans-Brits bedrijf, PA Management, dat heb ik binnengehaald en we hebben met 30-40 man van dat bedrijf samen toen Proximus opgericht, de naam van de mobiele tak van Belgacom.’

Jij kwam dan op een bepaald moment in aanvaring met de politiek… 

‘Eigenlijk vanaf dag één! (lacht). Na een week hadden we onze eerste managementvergadering. Die managers waren mij opgelegd door de overheid. Ik kon mijn eigen topmedewerkers niet kiezen. Mijn directiecomité moest allerlei politieke kleuren omvatten… Mijn politieke kleur, dat ga je niet geloven, was CVP. Ik kreeg het etiket van katholieke CVP’er, ik die een kerk alleen van binnen had gezien op vakantie. Ja, wonderlijk. En die anderen waren allemaal van andere politieke kleuren… Politieke quota, noemden ze dat.’

‘Op de eerste bestuursvergadering stond er op de agenda: aankoop van nieuwe telefooncentrales. Er waren verschillende kandidaten en ik was enthousiast over Eriksson. Die telefoon werkte daar perfect in Scandinavië. Dus dacht ik, we moeten misschien maar met de Zweden in zee gaan. En de volgende dag kreeg ik al telefoon: “Mijnheer Kok, wilt u onmiddellijk komen bij de minister”, en ik werd op het matje geroepen. Er werd mij gevraagd: “Weet u hoeveel mensen er voor Eriksson in België werken?”. Ik zei: “Neen, geen flauw idee. Ik zie ook niet dat dat belangrijk is”. “En weet u hoeveel mensen er voor Alcatel werken in België?” En toen kreeg ik het lesje dat ik moest begrijpen dat ik het industriële belang van België moest laten prevaleren boven het succes van een overheidsinstelling. Die slag verloor ik. Dat was de eerste grote botsing. En zo zijn er nog vele geweest.’

Via de schaakwereld kwam in je contact met Václav Havel, de president van Tsjechië. Is hij het die je naar Praag haalde om er vicepresident van de Tsjechische telecom te worden?

‘Ik leerde Havel kennen in augustus 1990. Ik heb toen, als voorzitter van de Wereldgrootmeestersbond, de dissidente schakers uit Tsjechoslowakije die gevlucht waren voor het communisme, teruggebracht naar Praag. Zeven maanden na de revolutie van 1989 organiseerden wij een tornooi ter ere van die revolutie, waarbij ook een aantal grote schakers van over de hele wereld waren uitgenodigd. Václav Havel had daarvan gehoord en wilde dat tornooi dolgraag openen.’

‘We besloten het tornooi te starten met een match Havel-Kok. Maar daar speelde Havel een beetje vals, want hij had twee secondanten, grootmeesters die zetten in zijn oor fluisterden. Ik verloor dus die partij, maar het was toch het begin van een vriendschap, en we hielden contact. En toen, vier, vijf jaar later, na mijn ontslag bij Belgacom…’

Heb jij zelf ontslag genomen?

‘Neen, ik ben ontslagen. Door een andere minister, Elio Di Rupo nog wel, waar ik goed bevriend mee was. Ik heb zoveel ministers gehad, dat kan je niet geloven. Maar Elio Di Rupo moest mij aan de kant zetten. Ik werd onmiddellijk gevraagd door KPN en Swisscom om de Tsjechische telefoonmaatschappij te gaan leiden. Daar hadden ze samen een bod op gedaan.’

‘Toen circuleerde daar mijn cv met vermelding van wat ik allemaal had uitgespookt in België en dat ik daar die transformatie had gedaan. Hoe gek ook, mijn ontslag heeft ook wel geleid tot een aantal positieve kritieken vanuit de bedrijfswereld en vanuit de internationale telecomsector. Dat heeft geholpen, die commentaren in de trant van: “Het is hem gelukt om van Belgacom toch iets te maken. Dat kan hem helpen om nu hetzelfde te doen in Tsjechië”.’

‘Havel belde mij en die zei: “Als jullie Český Telecom kopen, dan zou ik het heel fijn vinden als jij meekwam”. En ik zei: “Dat doe ik, maar voor een of twee jaar, niet langer”. En we wonnen en ik werd daar de baas, ook over 30.000 Tsjechische werknemers. Een bijna-kopie van Belgacom, alleen bijna geen enkele invloed van de overheid. Ik kreeg de vrije hand. Na twee jaar wilde ik stoppen en, ja, ik zit hier nog. Voldaan en gelukkig.’

Jij woont nog altijd in Praag? 

‘Ja, een prachtige stad, gewoon schitterend. Ik heb hier mijn vaste stek sinds 1995, toen ik de leiding nam van Český Telecom. Ik ben met pensioen gegaan in 2007 en ben toen voor Václav Havel gaan werken, tot zijn overlijden in december 2011. We zijn heel goed bevriend geraakt, we leken ook een beetje op elkaar, fysiek, heel wonderlijk. Als grap introduceerde hij mij soms als zijn oudere broer.’

‘Ik ben dan in 2007 voorzitter geworden van een groot telecombedrijf in Oekraïne, Lifecell. Dat wil zeggen: voorzitter van de raad van bestuur a rato van twee à drie dagen in de maand. Ik vloog elke maand naar Kiev. Die ervaring in Oekraïne gebruik ik nu om te helpen in dit verschrikkelijke conflict. Dat hadden mijn vrienden daar die nog leven, in Donetsk, in Odessa en in Kiev nooit verwacht.’

‘En nu ben ik voorzitter geworden van de Raad van Toezicht van de Moscow Times, dat is het dissidente blad van gevluchte Russische journalisten, uitgegeven in Amsterdam. Wij hebben meer dan 3 miljoen views per dag. Daarnaast ben ik nu bezig met een startup in België. Een krankzinnig verhaal. Een dame uit het Brusselse is op het idee gekomen om een materiaal te maken uit waterhyacinten. Die planten vervuilen overal in de wereld rivieren en iedereen wil ze graag kwijt.’

‘Maar nu blijkt dat precies dat materiaal een ideale grondstof is voor verpakkingen, kattenbakken enzovoort, biologisch helemaal oké. Ze heeft daar patenten op verkregen in de hele wereld. We proberen samen met een paar lieve mensen, waaronder Jean-Marie Solvay, een fantastische man, om dat bedrijf op te bouwen vanuit een kleine startup. Ik ben nog effe bezig.’

Het boek Chaos en Charisma. Het succesverhaal van Bessel Kok is hier verkrijgbaar.