Vandaag 1923: Koerden verliezen vaderland Verdrag van Lausanne

Na de Eerste Wereldoorlog tekenen Griekenland, Turkije en de grote mogendheden op 24 juli 1923 het Verdrag van Lausanne. Hiermee worden de grenzen vastgelegd van het ‘moderne’ Turkije. Het nog maar pas afgesloten Verdrag van Sèvres (1920) wordt zonder meer tenietgedaan. Daarin werd nog een eigen staat voor de Koerden, of toch minstens ‘lokale autonomie’ in het vooruitzicht gesteld. Maar in het nieuwe verdrag worden de Koerden, die van de onderhandelingen uitgesloten waren, niet eens meer vermeld.

Hoe kwam het zover? Na de wapenstilstand van Moudania (11 oktober 1922) tussen de Grieken en de Turken zijn de zaken in een stroomversnelling gekomen, onder druk van de Britten. Ze willen praten met de nieuwe Turkse sterke man, Mustafa Kemal Atatürk. Hoewel Atatürk aan Duitse zijde heeft gestreden, eist en verkrijgt het kersverse Turkse regime volledig nieuwe vredesbesprekingen met de Geallieerden. Al op 20 november komt in Lausanne een ‘internationale commissie’ samen, die de Britten handig hebben verruimd: naast Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië zitten nu ook Japan, Roemenië en het jonge ‘Koninkrijk van Serviërs, Kroaten en Slovenen’ (weldra Joegoslavië) rond de tafel.

Na acht maanden onderhandelen ondertekenen die landen en het kemalistische Turkije het nieuwe Verdrag van Lausanne, dat Sèvres volledig tenietdoet. Mustafa Kemal triomfeert over de hele lijn. Over een onafhankelijk Koerdistan wordt niet eens meer gesproken. De grenzen van Turkije worden definitief vastgelegd, buitenlandse invloedssferen en bezettingszones afgeschaft en de Turkse soevereiniteit volkenrechtelijk gegarandeerd. Verder versnijden de mogendheden landkaarten, staten, volkeren, taalgebieden, economische ruimten, in een laatste kolonialistische roes.

Enkele minderheden krijgen garanties voor hun godsdienst, taal en cultuur, maar dat betreft uitsluitend de Grieken, de Joden en de Armeniërs. De Koerden kunnen dat niet, want ze worden beschouwd als Turken, zij het dan ‘Bergturken’, zoals de denigrerende officiële benaming luidt. Van de autonomie die hen in het Verdrag van Sèvres was beloofd, is er geen woord overgebleven. Frankrijk en Engeland laten hier dé kans liggen om de Koerden een vaderland te geven.

De bedrogen Koerden komen tussen 1923 en 1938 geregeld in opstand en slagen er ook vier keer in voor korte tijd een onafhankelijke Koerdische staat op te richten, met een beperkt territorium. De mogendheden kijken weg. En dat doen ze ook als Mustafa Kemal in Turkije het Koerdisch spreken en schrijven verbiedt, wat dus ook het onderwijs in en van de Koerdische taal onmogelijk maakt. In maart 1924 worden in Turkije alle Koerdische scholen, publicaties en organisaties, inclusief alle religieuze gemeenschappen, buiten de wet gesteld en ontbonden.

De Koerden zijn etnisch en taalkundig van Indo-Europese oorsprong. Ze zijn dus geen Arabieren of Iraniërs (Perzen), maar evenmin Turken. Ze zijn een volk van 38 à 40 miljoen. In Turkije wonen circa 16 miljoen Koerden, in Iran meer dan 9 miljoen, in Irak 7 miljoen, in Syrië nagenoeg 3 miljoen, in Transkaukasië één miljoen. Plus nog ongeveer 3 miljoen in de diaspora.