Blik naar het Noorden

‘Zowel economisch als maatschappelijk richten we onze blik naar het noorden en meten we ons met samenlevingen als Nederland en Scandinavië,’ zei Minister-President Jambon bij de bekendmaking van het regeerakkoord. Lectuur van het volledige regeerakkoord doet me besluiten dat de nieuwe ploeg toch niet veel verder geraakt dan Noord-Antwerpen. Vlaanderen blijft meer België-Noord dan Zuid-Scandinavië met dit regeerakkoord. Het gat met Nederland en Scandinavië zal niet dichtgereden worden op vlak van infrastructuur, actieve welvaartsstaat, overheidsorganisatie en ecologische transitie.

Met de voeten in de zandgrond

‘Everything matters’ was de slogan van een voormalige werkgever van mijn vrouw. Hetzelfde gevoel krijg je bij lectuur van het regeerakkoord. Over alles worden intenties, beleid en soms ook concrete maatregelen geformuleerd, zonder veel prioritisering of verbindend concept. Geen ‘participatiesamenleving’, geen ‘paradigmawissels’, al zeker geen ‘klimaatregering’. Op dat vlak blijft Jambon 1 erg met de voeten in de zandgrond.

‘Rechten en plichten in evenwicht brengen’ benadert het meest een vorm van visie, maar ook dat blijft ergens hangen tussen idee en tactisch communicatieding. Er had een verhaal gezeten in de blik naar het noorden. Maar hele delen van het regeerakkoord doorstaan de Scandinavische of Nederlandse test hoegenaamd niet. Ik vind dat persoonlijk jammer want er is nood aan een verhaal. Symbolen, beleid en een visie op rol van de Vlaamse overheid: alle drie zijn deel van het verhaal dat een regering over zichzelf en over Vlaanderen wil vertellen.

Troebele blik

De toegang tot sociale rechten beperken, lijkt een idee op Deense leest geschoeid. Maar — zoals ik anticipeerde in mijn vorige column — wordt Denemarken verkeerd gelezen. In Denemarken verplichten ze de kinderopvang voor eenjarigen, met gegarandeerde, gratis plekken en een stuk kinderbijslag als financiële stok achter de deur. Voor velen in Vlaanderen is dat een brug te ver, maar het is minstens een doortastende vorm van social engineering  als participatie je doel is.

De nieuwe Vlaamse regering formuleert noch wortel noch stok noch doel als het op kinderopvang, kinderbijslag en de strijd tegen kinderarmoede aankomt. Ze speelt wel in op een aantal ‘gevoelens’ door voorrang voor werkenden in de kinderopvang te bevestigen, de retro-actieve kinderbijslag voor asielzoekers na erkenning af te schaffen en — niet te vergeten — een grotere inspanning van ouders te vragen inzake de zindelijkheid van kleuters om de kwaliteit van ons kleuteronderwijs te verhogen. De blik op het noorden wordt precies troebel, eens voorbij de Kempen.

Non-ambitie en minder-beleid

Hetzelfde geldt voor het klimaat en transport. In Nederland heeft men een alomvattend klimaatakkoord met duidelijke verantwoordelijkheden en in Zweden een CO2-heffing voor gezinnen en bedrijven en een fileheffing in de twee grootste steden. In Denemarken domineert hernieuwbare energie de energiemix. Geen van die noordelijke beleidskeuzes is te vinden in het Vlaamse regeerakkoord.

De volgende regering zet het beleid van non-ambitie en minder-beleid van de vorige verder. En met de overheveling van de bevoegdheid inzake de impact van windmolens naar de gemeenten dreigt een NIMBY-oorlog in Vlaamse velden. Begrijp me niet verkeerd, het regeerakkoord is een verdienstelijke tekst over die thema’s die min of meer de juiste geluiden maakt — ook al moet ik even glimlachen bij de ‘moonshot Vlaanderen CO2 neutraal’. Maar het is zoeken naar nieuwe beslissingen met duidelijke impact op langere termijn. Een echte ruimtelijke orde met concentraties van bewoning, bedrijvigheid en natuur en een echte planning van de klimaattransitie zitten er nog steeds niet in.

Vlaams Syndicaat van Perceelhouders en Tweede-eigendomsverhuurders

Nergens wordt het beleid ‘zuidelijker’ in dit regeerakkoord dan wanneer het over wonen en omgeving gaat. Niet alleen is er nul kans dat de kloof op vlak van sociaal wonen gedicht wordt met de Scandinavische landen. Het regeerakkoord lijkt geschreven door het Vlaams Syndicaat van Perceelhouders en Tweede-eigendomsverhuurders. De volledige compensatie voor herbestemming is een speculatie-bonus van jewelste. Het is budgettaire waanzin in een land dat wereldtop in ruimtelijke wanorde is.

En het staat in schril contrast met de beperkte ambitie op vlak van betaalbaar wonen. In het kader van rechten en plichten wordt de toegang tot een sociale woning niet alleen verschoven in de tijd, maar ook afhankelijk gemaakt van feitelijke residentie gedurende 5 jaar. Ik ben oprecht benieuwd hoeveel arme gezinnen 5 jaar in Brasschaat zullen financieren om er daarna een sociale woning te kunnen betrekken. Het voorgestelde woonbeleid is ongeveer het tegenovergestelde van Scandinavisch en vooral een verderzetting van de zeer Vlaamse gewoonte om sociaal behoeftigen in de steden te willen concentreren.

Uitgepuurde visie op rol Vlaamse overheid

Er staan uiteraard ook positieve beleidsbeslissingen in: vier Vlaamse Nationale parken zoals in Zweden, één regulator zoals in Nederland, investering in ‘Deense’ fietsinfrastructuur en gestandardiseerde, netoverschrijdende testen in het onderwijs. Maar wat nog het meest ontbreekt in het akkoord is een systematische, uitgepuurde visie op de rol van de Vlaamse overheid in de samenleving.

De ene keer trekt de overheid zich terug, de andere keer wordt die erg interventionistisch. Sommige maatregelen zijn dwingend, andere keren worden moeilijke keuzes aan anderen gelaten. Soms is expertise en wetenschap de basis voor beleid, elders heerst het buikgevoel. In het regeerakkoord wordt de keuze voor een ‘armoedebeleid op basis van wat wetenschappelijk aantoonbaar werkt’ benadrukt. Minstens op vlak van kinderbijslag, wonen en activering wordt die belofte al in het akkoord zelf tegengesproken. Het is een on-Scandinavisch rommeltje. Het regeerakkoord is langer dan het vorige, maar het valt te bezien of het verder zal reiken. In Scandinavië gaan we hoegenaamd niet geraken met dit akkoord.