Exit Salvini, de nuttige schurk voor de EU

De Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini was voor meer dan één jaar de hoogst geplaatste rechts-populist van Europa en stilaan ook de meest populaire. Salvini maakte faam door de sluiting van de Italiaanse havens voor NGO-schepen die migranten vanuit de Middellandse Zee aan land brachten. Hij blies de Italiaanse regering op om te cashen op zijn uitstekende peilingen, maar verkeek zich op de catenaccio van de Italiaanse politieke klasse. Nu zijn gok duidelijk mislukte, is het een goed moment om de vraag te stellen wat Salvini nu eigenlijk heeft bereikt? Salvini is binnenkort weg, maar hoe moet het nu verder met het migratiebeleid?

Straffe daden, onzeker gevolg

Salvini’s sluiting van de Italiaanse havens voor ngo-schepen was zeker zijn strafste beleidsdaad, maar lijkt vooralsnog een beperkt en vooral onzeker gevolg te hebben. Toen Salvini aantrad in de zomer van 2018 kwamen er meer dan 1500 vluchtelingen/migranten per maand aan. In augustus 2019, wanneer hij de regering deed vallen, waren er dat nog steeds een goeie 1000. Na zijn aantreden daalde het aantal doden bij de oversteek naar Italië sterk, maar tijdens de voorbije zomermaanden lieten opnieuw meer mensen het leven dan in de zomer van 2018.

Minder oversteken en minder doden dus, maar ook een hoger risico op dood bij oversteek. 1 op 20 die in 2019 de poging waagden, verdronk. Dat minder mensen de Middellandse Zee oversteken is grotendeels het gevolg zijn van het uitrusten van de Libische ‘kustwacht’, nog een beleidsdaad van Salvini’s voorganger. Dat relatief meer mensen sterven, lijkt daarentegen wel toe te schrijven aan Salvini’s acties tegen de NGO-schepen die drenkelingen redden op de Middellandse Zee.

Dublin-regels: akkoord blijft uit

Minder bekend voor het grote publiek is het toegenomen aantal uitgeprocedeerde asielzoekers dat uit de rest van Europa naar Italië terugkeert. Frankrijk en Duitsland hebben procedures lopen voor de terugkeer van niet minder dan 50.000 asielzoekers naar Italië onder de Europese Dublin-regels. Salvini probeerde ook die instroom naar Italië te bemoeilijken. Niet zonder succes, met als voornaamste gevolg een verslechtering van de relaties met rankrijk en Duitsland en, vooral, een toename van illegaal verblijf.

Er verblijven ondertussen een klein miljoen mensen zonder papieren in de EU, waarvan mogelijk meer dan de helft in Italië. Salvini slaagde er namelijk net zomin als zijn Europese collega’s van migratie in om een serieus terugkeerbeleid op poten te zetten. Akkoorden met de herkomstlanden blijven uit en met failed state  Libië zijn geen deals te maken zoals met Turkije. Ook akkoorden binnen de EU blijven uit: Salvini wilde net als zijn voorgangers dat andere EU lidstaten asielzoekers overnemen van Italië, terwijl die hen vooral in Italië willen houden of hen naar Italië terug willen sturen.

Salvini heeft een punt

Het resultaat van dit alles is een totale stilstand op vlak van migratiebeleid. En de vraag is of de andere regeringsleiders dat zo erg vinden. Salvini noemt ze hypocriet en daar heeft hij meer dan een punt. Salvini is de nuttige schurk die door zijn immorele acties de rest van de EU een acute gewetensnood bespaart.

Want als hij de ngo-schepen niet zou tegenhouden, zou de rest van de EU zich uiteindelijk voor extra asielzoekers moeten engageren. Daartoe lijken ze nauwelijks bereid. Dat is meteen ook de moeilijkheid voor de opvolger van Salvini: zonder hulp van de rest van de EU bij de opvang van asielzoekers en de terugkeer van uitgeprocedeerden, is het onvermijdelijk dat Italië opnieuw een grotere instroom van migranten zal kennen. Als dat gebeurt, kan Salvini zich in de handen wrijven en rustig de volgende verkiezingen afwachten.

De onvermijdelijke piste

Dus als het de EU menens is om uit Italië uit de handen van de anti-Europese rechtspopulisten te houden, moet ze nu over de brug komen en eindelijk het asiel- en migratiebeleid op orde zetten. Daarvoor moeten we terug naar de initiële opzet van de EU-Turkije deal: steun voor humanitaire opvang en tegenhouden van oversteken aan de andere kant van de Middellandse Zee, opvang in EU kampen met snelle beslissingsprocedures aan deze kant van de Middellandse Zee en een mechanisme om asielzoekers terug te sturen naar een veilig derde land.

De huidige toepassing van de deal met Turkije voldoet al niet aan de nodige humanitaire standaarden. Een eventuele EU-Libië deal is nog verder af. Maar het blijft de onvermijdelijke piste. Het alternatief is de asielchaos van 2015 of de nuttige schurkerij van Salvini. Zoals Bart Haeck het vorig jaar in De Tijd verwoordde, het gaat erom ‘een degelijk, menselijk en pragmatisch beleid te vinden waarover we ons niet hoeven te schamen’. Salvini was de schaamte voorbij. Salvini is weg, laat ons nu ook ophouden met de hypocrisie en werk maken van dat veilig migratiebeleid.