Dé Boekenbeurs is dood, leve de boekenbeursjes?

Zoals in pre-coronatijden wordt het nooit meer. Zeker niet in de boekensector. De Antwerpse Boekenbeurs, het uithangbord van alles en iedereen die met schrijven en lezen bezig was, is versnipperd tot een lappendeken van tientallen initiatieven rond boeken en schrijvers. Elke stad – en zelfs bijna elke boekhandel – krijgt nu een eigen boekenbeursje. Wordt small weer beautiful?

Hoogmis van het boek

Traditioneel stond 1 november in het teken van de doden maar ook van de levenden, de levende literatuur meer bepaald. Er werd soms smalend gedaan over de grootste boekenwinkel ter wereld waar je dan nog ook eens 10 euro inkomgeld voor moest betalen. Maar dat hield weinigen tegen om met de hele familie naar deze jaarlijkse hoogmis van het boek af te zakken.

Die hoogmis zal er dus na een tachtigtal edities niet meer zijn want Boek.be, de verantwoordelijke organisatie van dit jaarlijkse mega-evenement, is niet meer. Niemand wou de schulden en het tiental werknemers van het failliete Boek.be overnemen. Dé Boekenbeurs is dood. Leve de boekenbeursjes.

Boekenbeurs light

Kortrijk was de eerste om met een nieuw herfstig boekeninitiatief uit te pakken. Boektopia heet de driedaagse – van zaterdag 30 oktober tot en met maandag 1 november – die in Kortrijk Xpo straks een miniversie van de ter ziele gegane oerbeurs brengt. In vier zalen van de Kortrijkse Expohallen zullen de tien organiserende uitgevers, die duidelijk het zakenmodel van de Antwerpse traditie omarmen, hun ding doen. Ook hier zal je 10 euro moeten neertellen. Ook in Kortrijk vallen er heel wat politieke en literaire BV’s te horen en te zien: van Bart De Wever tot Delphine Lecompte en Marieke Lucas Rijneveld. En ook daar zal er een boekenwinkel zijn.

Maar alles in een compacte miniversie dus, zeg maar een very light versie van het origineel. Voor die 10 euro kun je ‘1300 titels van alle deelnemende uitgeverijen inkijken en kopen’, luidt het op de website. Blijkt dat de Kortrijkse boekhandel Theoria hier voor verantwoordelijk tekent. Geen kwaad woord over deze kwaliteitsboekhandel maar vergeleken met het immense boekenaanbod van de vroegere Boekenbeurs is dit toch maar een mager beestje.

Voor elk wat wils

Het was precies de charme van de Boekenbeurs zaliger om in de herfstvakantie met de hele familie er naar toe te tenen. De kinderen konden ter plaatse grasduinen in de talloze strips of young adult-uitgaves die er haast allemaal te vinden waren. Lezende kinderen op het tapijt die er gratis strips kwamen lezen om ze daarna terug in de boekenrekken te plaatsen waren de kers op de taart. Ondertussen konden oudere scholieren en studenten door de academische uitgeverijen en de betere non-fictie-aanbiedingen snuisteren om er hun voorraad in te slaan. Pa en ma doken in de kunst- en kookboeken, de romans en naslagwerken of filosofische traktaten.

Hoe cliché het ook klinkt: de Antwerpse Boekenbeurs bood voor elk wat wils. Dat was haar kracht. Quasi elk Nederlandstalig boek was er te vinden. En dat was ook haar zwakte misschien. Het aanbod was een ratjetoe van jewelste. Maar voor een boekenliefhebber bleef het een zaligheid om erin te verdwalen en ontdekkingen te doen die je ter plaatse doorbladerde en aankocht. Of later in je lokale boekhandel bestelde.

Echte erfgenaam

Antwerpen wou zich natuurlijk niet de kaas van het brood laten eten door de Kortrijkzanen. Lees! heet het nieuwe initiatief dat het Antwerpse stadsbestuur in Antwerp Expo van maandag 1 november tot en met zondag 7 november organiseert. Daarmee willen de Antwerpse cultuurbeleidsmakers in samenspraak met Easyfair duidelijk maken dat zij de échte erfgenamen zijn van de traditionele Boekenbeurs.

De locatie is dezelfde als vroeger en ook de uitwerking, alleen ook hier weer iets minder ambitieus dan destijds. De herfstvakantie was altijd al het meest bezochte tijdslot van de beurs, samen met de afsluiter van 11 november. Al wie politiek en literair iets heeft gepresenteerd het afgelopen jaar tekent er nu weer present. De site van Lees! lijst alle optredens uur per uur op. En ja, voor kinderen onder de twaalf blijft het gratis en voor volwassenen 10 euro entreegeld. Gratis ticket voor een Antwerps museumbezoek inbegrepen.

Betere boek

Bij zoveel Kortrijks-Antwerps literair geweld kon Gent natuurlijk niet achterblijven. Met het verdwijnen van het maatschappijkritisch geïnspireerde Andere Boek jaren geleden zette Gent zich, ondersteund door het vrijzinnige Willemsfonds, als alternatieve boekenstad op de kaart. Het Betere Boek, zoals het jaarlijks evenement heet, pakt onder andere uit met de uitreiking van de Bronzen Uil voor beste Nederlandstalige literaire debuut. Sinds het opdoeken van de Antwerpse literaire debuutprijs enkele jaren terug krijgt de literaire debutant dankzij Het Betere Boek de nodige aandacht én een prijzengeld van 10.000 euro. Dit jaar was Caro Van Thuyne met het lyrische Lijn van wee en wens aan het feest trouwens.

Het Betere Boek blijft uit het vaarwater van de grote jongens door in het tweede weekend van oktober zijn lekkers uit te stallen. Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts mikt nu met 9000 Boeken eveneens op het hart van de herfstvakantie om aandacht voor het boek en zijn auteurs te vragen. Het nieuwe Gentse Boekenfestival wordt er van vrijdag 5 tot en met zondag 7 november uitgerold. Uiteraard dat boeken en optredens van de eigen uitgeverij er centraal staan: van Een boekje troost van literair Doorbraak-medewerker Jürgen Pieters tot Dag vader, van uitgever Sam De Graeve.

Ondernemende boekhandelaars

Brussel heeft dan weer met kunstencentrum Bozar en de internationale boekhandel Passa Porta een dynamische literaire evenementensector. Vooral Passa Porta is er in geslaagd om bijna wekelijks aandacht te vragen voor het betere, vaak internationale boek. Vrijdag 29 oktober is er een minifestival Short & Sweet rond ontregelende verhalen, met onder anderen Russisch talent Maxim Osipov en de Vlaamse kortverhalenschrijfster bij uitstek Annelies Verbeke. Tijdens de herfstvakantie staan optredens van de Chileense romanschrijver Alejandro Zambra en Nick Cave’s muzikale sparring partner Warren Ellis gepland. Op 8 november schuift de Amerikaanse auteur Richard Powers aan.

Ondernemende boekhandelaars springen dus meer en meer in het gat dat de Antwerpse Boekenbeurs heeft nagelaten. Ook in mijn eigen thuisstad is dat het geval met De Zondvloed en Boekhandel Salvator bijvoorbeeld. In die laatste is op woensdag 3 november Herwig De Lannoy te gast met Een stad in verwondering, het derde deel van zijn Mechelse stadsgeschiedenis. Op wandelafstand en knus dichtbij valt er blijkbaar ook heel wat literairs te beleven tijdens de Allerheiligenweek. Laat ik dus maar even de lokale chauvinist uithangen straks. Al mis ik toch wel de grote familiale Boekenbeurs van weleer.