Van Pat Donnez tot Clovis: vijf bijzondere boeken voor onder de kerstboom

Verras straks eens iemand met een boek dat in geen enkel lijstje staat, tenzij in dit dan. Nu ja, aan ‘De toverberg’ van Thomas Mann valt ook hier niet te ontsnappen. Maar wedden dat u van die andere vier aparte boeken nauwelijks of niets hebt vernomen?

Pat Donnez heeft zijn hele radiocarrière lang schrijvers, kunstenaars en filosofen naar de ‘berg en dal’-momenten gevraagd in hun ’titaantjes’-bestaan. Nu hij met pensioen is, heeft hij zichzelf geïnterviewd maar dan al schrijvend. Kwestie van een lans te breken voor een leven in stijl en balans en vaak ook in stilte.

‘9 regels om in 8 te nemen’ is een speelse handleiding voor een leven zonder veel poeha. Rode draad in Donnez’ lichtvoetige decaloog is het zoeken naar het antwoord op de vraag hoe je het al die jaren bij jezelf weet uit te houden. In die zin ontpopt Donnez zich in deze 9 geboden als een eigentijdse Marcus Aurelius maar dan wel met de nodige humor en stekelige ironie: ‘Het wordt problematisch als je een zwart lijstje moet gaan aanleggen met onderwerpen die liever niet aan bod komen tijdens een etentje. Hoofddoeken, asielzoekers, woke, populisme, nationalisme, Zwarte Piet, het lijstje wordt langer en langer.’

Belezen als hij is, komt hij ook met de nodige tips voor de meerwaardezoeker. Of had u al gehoord van ‘De kunst van het nietsdoen’ van de Japanse hoveling Kenkó die zich in 1313 terugtrok uit de keizerlijke entourage om als monnik te mediteren en zijn tijdgenoten een spiegel voor te houden?

Van de Kempen tot West-Europa

Dat de Frankische krijgsheer Clovis met Kerstmis begin zesde eeuw door Remigius in Reims werd gedoopt en daarmee zijn Frankische identiteit verbond aan de katholieke kerk is genoegzaam bekend. Frankrijk was geboren, heet het dan. De Gentse historicus Jeroen W.P. Wijnendaele spit in ‘De wereld van Clovis’ dat kantelpunt in onze Geschiedenis verder uit en komt uiteindelijk tot de conclusie dat Clovis eigenlijk de aartsvader van West-Europa is.

Voordat hij het verhaal van het Frank(en)rijk uit de doeken doet, reconstrueert hij het gezagsvacuüm dat met de val van Rome ook in Gallië ontstond en waar Childerik, Clovis’ vader, van geprofiteerd heeft om tijdens confrontaties met de naburige Bourgondiërs en Goten een eigen staat te creëren. Het is met Theudebert, kleinzoon van de legendarische Clovis, dat de Franken zelfs hun horizon naar Engeland, Denemarken en Duitsland verlegden: ‘Voor de allereerste keer was er in West-Europa een dominante politieke ruimte geschapen los van het Middellandse Zeegebied.’

Fascinerend hoe Wijnendaele met de focus op Clovis een breed panorama schetst dat begint met de Salische Franken in de Kempen en de begrafenis van Childerik in Doornik om uit te monden in het ontstaan van het klassieke Francia tot zelfs West-Europa toe dus.

Tegen gelamenteer

‘Wat een verademing een geïnteresseerd publiek te treffen – hoe zuidelijker, hoe beschaafder: de mensen daar hebben mijn boeken ook gelezen.’ De Nederlandse estheet Geerten Meijsing correspondeerde jaren lang met zijn uitgever Theo Sontrop van De Arbeiderspers en is in 1984 lyrisch over zijn ontvangst in Brussel. In ‘Het gewicht van woorden’ bundelde hij de correspondentie met zijn uitgever en reconstrueerde hij ondertussen fragmentarisch het eigen schrijversleven.

Vooral die terugblik is relevant en laat zien hoe Meijsing met zijn diepgaande kennis van de Franse en Engelse literatuur op eenzame hoogte stond. Dat hij daarbij geen hoge pet ophad van zijn collega’s, bleek al uit zijn satirische roman De grachtengordel en komt ook hier meer dan eens bovendrijven: ‘De roem van Brouwers was een constructie van hemzelf, bepaald een grotere prestatie dan zijn halfbakken romans zonder clou of plot, vol gezwollen taalgebruik en gelamenteer over de zware weg die de kunstenaar te gaan had.’

Gierzwaluwen en Reuzegommers

Het afgelopen jaar was het 125 jaar geleden dat Guido Gezelle overleed. Classicus Patrick Lateur huldigde de belangrijkse Vlaamse dichter door in ‘De kleine Gezelle’ minder bekend werk van de priester-poëet te bloemlezen. Dichter-criticus Paul Demets schrijft in ‘De schaamsoort’ terug aan Gezelle. In briefgedichten reageert hij met eigen verzen op bekende fragmenten uit Gezelles oeuvre.

Hij zoekt de confrontatie op met de actualiteit van vandaag die hij laat botsen met de lyriek van Gezelle. Zo laat hij de Reuzegommers met het bekende zwaluwgedicht van de meester in dialoog gaan: ‘Ze zochten een zondebok, gaven het kleur / alsof ze, zoveel jonger, tikkertje speelden. Altijd / iemand te weinig, altijd dorst naar meer. / Wie, wie?Wie?? / Als gierzwaluwen joegen ze binnen hun habitat. / Ons merkten ze niet op. Waren wij de schaamsoort / of moesten zij zich schamen? Zie, zie, zie.’

Ultieme ideeënroman

Meijsing en Gezelle-Demets zijn voer voor literaire connaisseurs maar wat dan gezegd van ‘De toverberg’ van Thomas Mann die 100 jaar geleden het licht zag. Deze ultieme ideeënroman over het wel en wee van onze westerse beschaving steekt de beste Dostojevski naar de kroon. Ik heb hem persoonlijk al meermaals cadeau gedaan. Toegegeven, met wisselend succes.