Hoe de Vlaamse Hendrik Conscience een karikatuur werd
Hoe een karikatuur van een schrijver bepaalt wat men van diens werk denkt.
De term framing duikt almaar meer op wanneer er gepraat wordt over mainstream massamedia: feiten met opzet ànders kaderen, zodat ze beter passen in het algemeen verhaal dat een krant of weekblad haar lezers wil vertellen. Het leidt wel eens vaker tot nieuwsmanipulatie en desinformatie, om de uitdrukking ‘fake news’ niet te gebruiken.
Ook beeldmanipulatie wordt daarbij niet geschuwd, zoals het weekblad Knack onlangs deed met een foto van de recente winnaar van de Italiaanse verkiezingen Giorgia Meloni: haar portret werd bewerkt tot een grauw, grijs en dreigend beeld. Vorige generaties opiniemakers waren niet heiliger. Een figuur als Hendrik Conscience wordt misprijzend bekeken door collega-auteurs. De Tom Lanoyes, Saskia De Costers, Geert van Istendaels en Marc Reynebeaus van deze tijd.
De Leeuw van Vlaanderen als een heldhaftige allegorie van de simpele, boerenvlaming mag voor velen niet. Het gevecht tegen franskiljons en het Franstalig imperialisme wordt dan gezien als vreemdelingenhaat en een aanzet tot racisme. In zijn boek Het slechte geweten van Vlaanderen geeft docent literatuurwetenschap Kevin Absillis voorbeelden van die foutieve perceptie. Hij durft!
Een naam als scheldwoord
‘Conscience is bijna spreekwoordelijk verworden tot een symbool, gerecupereerd door rechts en uitgespuwd door links. De klauwende leeuw uit zijn bekendste werk, De Leeuw van Vlaanderen, is het logo van dat gewest geworden’, schrijft onze medewerker Luckas Vander Taelen elders op Doorbraak. ‘Progressief Vlaanderen baseert zich in zijn vernietigend oordeel van Conscience op een karikatuur van de auteur. En van zijn naam heeft het een scheldwoord gemaakt dat met rollende ogen wordt uitgesproken of liever, uitgespuwd.’
En dat terwijl zijn werken bij verschijning verslonden, voortdurend herdrukt, vertaald in het Frans, Duits en Engels en tot toneelstukken bewerkt werden. Kort voor zijn dood kreeg Conscience in Antwerpen een standbeeld en een paar jaar eerder was hij in Brussel geëerd met een onwaarschijnlijke parade. Wat Kevin Absillis haarfijn aantoont, schrijft Luckas Vander Taelen in zijn recensie, is dat de criticasters hun mening niet baseren op wat Conscience geschréven heeft, maar op de karikatuur die van hem gemaakt is.
Absillis geeft in dit verband het voorbeeld van Hugo Claus, die in een theaterbewerking van Goudland over Vlaamse immigranten in Amerika, de Vlamingen racistische uitspraken in de mond legde die in het boek niet eens voorkomen, aldus Vander Taelen. Dat is een goed voorbeeld van self-fulfilling prophecy, waarbij de ‘onweerlegbare’ bewijzen van racisme zelf verzonnen worden. Anders gezegd: pure vervalsing, om zijn eigen grote gelijk te krijgen. Framing en manipulatie: het is niets nieuws.
Paternalisme
Wie vandaag het werk van Conscience leest, zal zich ergeren aan het paternalisme van de auteur tegenover andere bevolkingen. Maar Absillis toont aan dat dit niet betekent dat Conscience zich laat kennen door racistische opvattingen. Dat doet hij in geen enkel boek. Eens te meer moet men Conscience in zijn tijdsgeest kaderen en niet met een visie van meer dan een eeuw later veroordelen.
De diepgaande analyses van Kevin Absillis in Het slechte geweten van Vlaanderen laten hem toe om Conscience vrij te pleiten van de beschuldigingen van aanzet tot racisme en vreemdelingenhaat. Wie bereid is om rekening te houden met het tijdsgewricht waarin de auteur zijn werken schreef, kan alleen maar tot die conclusie komen.
Het slechte geweten van Vlaanderen met als ondertitel Nationalisme, racisme en kolonialisme in de tijd van Hendrik Conscience is verkrijgbaar in onze webwinkel
Wekelijks biedt het Boekenteam een exclusieve ‘lees’ aanbieding, terug te vinden in de Doorbraak boekenwinkel én in Boeken.cafe. Veel leesplezier!
Hoe het Shellconcern de afgelopen 130 jaar als een kameleon door de veranderende geopolitieke en maatschappelijke werkelijkheid bewoog.
