Het wonderjaar van Lize Spit

Met het Boekenweekgeschenk De eerlijke vinder, de release van de film naar haar bestsellerdebuut Het smelt én haar aanstaande huwelijk met de Nederlandse auteur Rob van Essen, lijkt 2023 meer dan ooit een annus mirabilis voor Lize Spit te worden.

Literair cadeau

Wie deze week minstens 15 euro in zijn favoriete boekhandel spendeert, krijgt er in Vlaanderen en Nederland gratis de novelle De eerlijke vinder van Lize Spit bovenop. Dit cadeau past in een mooie traditie die vooral in Nederland een begrip is en in Vlaanderen heel wat minder leeft: de Boekenweek. Dit jaar loopt het literair pr-initiatief van zaterdag 11 tot en met zondag 19 maart. Sinds 1932 betekent dit dat lezers, mits met een minimumaankoop, er een gelegenheidswerkje van een Nederlandstalige topauteur bij krijgen.

Dat een Vlaamse auteur — in Nederland hebben ze het dan geheid over een ‘Belgische’ schrijver — dit jaar zijn pen aan het initiatief mocht lenen, is een hele eer. In de 90-jarige geschiedenis van de Boekenweek is het nog maar zeven keer gebeurd. Hubert Lampo was in 1969 de eerste gelukkige die ook de Nederlandse lezers met De goden moeten hun getal hebben warm mocht maken voor zijn oeuvre. Daarna was het nog de beurt aan Marnix Gijsen (1978), Hugo Claus (1989), Tom Lanoye (2012), Dimitri Verhulst (2015) en Griet Op de Beeck (2018). De 35-jarige Spit was maar wat blij dat zij dit jaar het literaire cadeau mocht leveren dat op een massaoplage van enkele honderdduizenden wordt verspreid.

Tikkende tijdbom

Spit schreef deze novelle dus in opdracht. Het moet passen in het thema van de Boekenweek – ‘Ik ben alles’ luidde dat dit jaar — en mag de 96 bladzijden niet overschrijden. Natuurlijk is het zaak om als auteur je eigen ding te doen. En dat heeft Spit met De eerlijke vinder zeker gedaan. Zij keert terug naar de setting van Het smelt, haar eclatant succes waarvan een debutant slechts kan dromen. Ondertussen zijn er 250.000 exemplaren van verkocht en is het vertaald in zeventien talen. When it melts, de film die Veerle Baetens regisseerde naar het boek van Spit, komt dit najaar in de bioscoop. Op het Amerikaanse Sundance Festival voor de onafhankelijke film was het in januari al in avant-première te bekijken, trouwens.

Spit veroverde in 2016 de bestsellerlijsten met een intiem maar spannend en filmisch gebracht verhaal van een Kempens meisje, Eva, dat jaren na datum wraak wil nemen voor uit de hand gelopen seksuele spelletjes uit haar pubertijd. Een smeltend ijsblok dat ze meesjeest in haar auto naar de vergeldingsparty speelt voor tikkende tijdbom. Vooral Spits borende stijl, gecombineerd met een filmisch flair, nam de lezers voor haar in. Een nieuwe Vlaamse schrijfster was geboren. Het was jaren geleden, sinds Griet Op de Beeck — en lang daarvoor sinds Kristien Hemmerechts en Patricia de Martelaere —, dat ook Nederland een Vlaamse schrijfster aan de borst drukte.

Disfunctioneel gezin

Voorplat van De eerlijke vinder.

In De eerlijke vinder doet de tienjarige Jimmy zijn verhaal. Zoals Eva uit Het smelt vindt de slimme maar solitaire tiener niet direct zijn draai in Bovenmeer, het mythische dorp dat ook in Het smelt het decor was. Bovenmeer staat voor het Viersel aan het Albertkanaal, waar Spit zelf haar jeugd doorbracht. En zoals in haar spraakmakende debuut probeert Jimmy zich uit een disfunctioneel gezin te bevrijden, waar de vader het hazenpad koos. Wanneer Jimmy zich ontfermt over de elfjarige Kosovaarse oorlogsvluchteling Tristan lijkt hij eindelijk een gelijkgestemde ziel te hebben gevonden. Tot blijkt dat Tristan wel een heel bijzondere dienst aan Jimmy vraagt. Kwestie van niet uitgewezen te worden.

Spits novelle is opgedragen aan een zekere Elbie Zenelaj die Spit, zo vertelde ze in interviews, als prille tiener in 1997-98 tijdens de Balkancrisis in haar dorpje zelf onder de vleugels nam. Het kroostrijke Kosovaarse gezin Zenelaj werd na een jaar asiel gesommeerd om terug te keren, maar de lokale gemeenschap in Viersel zette zich toen in om het gezin hier te laten blijven. Hetgeen lukte, zij het niet op de manier waarop Spit hier in deze novelle suggereert.

Franken en flippo’s

Tot zover de autobiografische aanleiding. In de handen van Spit krijgt dit echt gebeurde verhaal een heel andere lading. Knap, hoe ze ons meeneemt naar de laatste jaren van het vorige millennium toen de Belgische frank nog bestond en de flippo’s in de zakjes chips een ware verzamelrage ontketenden. Jimmy, een ‘wereldberoemde verzamelaar in wording’ en een zelfbenoemde ‘ervaren eerlijke vinder’ is zo’n flippocollectioneur die met verdwaalde muntjes uit parkeerautomaten en achtergelaten biljetten in bankmachines zijn verzameling uitbouwt.

Wanneer hij met de intrede van Tristan eindelijk uit de cocon kan breken, lijkt soelaas in zicht. Maar niets is wat het lijkt. De warmte van het familienest waar Jimmy via Tristan in terechtkomt, heeft ook zo haar schaduwkantjes. Geleidelijk aan komt Jimmy in troebel water terecht, wordt hij op de proef gesteld en lijkt hij aan het kortste eind te zullen trekken.

Geknipt leesvoer voor literatuuronderwijs

Ook nu weer voert Spit vakkundig de spanning op en weet ze met rake, sensuele beelden de gevoelens van haar personages bij de lezer te laten nazinderen: ‘Als hij zich nu voorstelde dat hij daar vanavond zou liggen, tussen Tristan en zijn zeven broers en zussen, speelde in Jimmy’s borst iets op, iets vrolijks maar ook iets dofs, alsof iemand een triangel aansloeg met een wortel.’

Deze novelle is eigenlijk de ideale inleiding tot het grotere romanwerk van Spit en is geknipt leesvoer voor het literatuuronderwijs op middelbare scholen. We weten ondertussen dat young adults een boontje hebben voor Engelstalige fantasy-verhalen en daardoor de weg naar goede Nederlandstalige fictie een beetje kwijt zijn. De eerlijke vinder schetst daarenboven ook een raak beeld van de verwarrende emotionele kolken waartussen pubers vaak moeten laveren.

Smelten

Straks in juni stapt Spit in het huwelijksbootje met de Nederlandse schrijver Rob van Essen die met De goede zoon in 2019 de Libris Literatuurprijs scoorde. Dat Van Essen op 25 juni zestig wordt, zal wellicht geen toeval zijn om het feestje uitgerekend in die maand te laten doorgaan. Ondertussen vierde het koppel in februari van dit jaar al symbolisch hun huwelijk tijdens het Liefde tussen de lijnen-festival in Oostende. En dan moet in de herfst dus nog de release van de film komen. Je zou van minder smelten.