Ilja Leonard Pfeijffer laat Griekse playboy-populist Alkibiades herrijzen

Op dinsdag 23 mei verschijnt Alkibiades, een monumentale historische roman van Ilja Leonard Pfeijffer. Als classicus en kenner van de oud-Griekse literatuur is Pfeijffer de geknipte man om het bochtige avontuurlijke leven van Socrates-lieveling Alkibiades in de klassieke gouden eeuw van Athene weer tot leven te brengen.

Boek met een boodschap

Het is eigenlijk verwonderlijk dat Pfeijffer al niet langer een historisch verhaal aan de Griekse oudheid heeft opgehangen die hij als zijn broekzak kent. In 2000 publiceerde hij een korte literatuurgeschiedenis van de antieke letteren. De in de vijfde eeuw voor Christus schrijvende Pindarus is zijn favoriete tragische dichter, zoals hij die trouwens ook van Friedrich Nietzsche was. Maar in de kameleon Alkibiades herkent Pfeijffer zich wellicht meer. En het geeft hem daarbij ook de gelegenheid om het Athene van Perikles, Alkibiades’ nonkel, diens muze Aspasia en natuurlijk Socrates in beeld te brengen.

Maar in eerste instantie lijkt Pfeijffer toch vooral een boek met een boodschap de wereld te willen insturen. Op zijn website staat prominent een citaat van Alkibiades te blinken dat aan duidelijkheid weinig te wensen overlaat: ‘Met democratie gingen wij de oorlog niet winnen.’ De oorlog in kwestie was de bijna dertig jaar durende Peloponnesische Oorlog tussen Athene en Sparta (431-404 voor Christus) maar ook de talrijke proxyoorlogen waarin Sicilië en Perzië een belangrijke rol speelden.

Verdorven en vermoord

Alkibiades leefde in de tweede helft van de vijfde eeuw voor Christus (ongeveer 450-404) en maakte als strateeg of generaal alle oorlogen en schermutselingen vanop de eerste rij mee. Zijn flamboyante liefdesleven fascineerde zijn tijdgenoten en liet diepe sporen na in het werk van tijdgenoten als Socrates en Plato en de veldheer-historicus Thucydides. Sommigen suggereren zelfs dat Socrates tot zelfmoord werd gedwongen omdat hij de jeugd in het algemeen en Alkibiades in het bijzonder had ‘verdorven’, lees: seksueel misbruikt, zoals dat vandaag zou heten.

Alkibiades, van goede aristocratische komaf, vocht aanvankelijk aan Atheense zijde tegen de Spartaanse vijand tot hij in ongenade viel en naar de overkant overliep. Daarna kwam hij in Perzische loondienst en gordde opnieuw het Atheense zwaard om. Hij werd uiteindelijk vermoord toen hij nog geen vijftig jaar oud was. Door een Perzische huurmoordenaar, volgens sommigen. In opdracht van een bedrogen echtgenoot, volgens anderen.

Biseksueel

Alkibiades leefde dus in een tijdsgewricht waarin de geopolitieke machtsblokken, zoals vandaag, aan het verschuiven waren. De Atheense democratie had zeker onder de aristocraten heel wat tegenstanders die de voorkeur hadden voor een oligarchie van adellijke families die onderling oorlog en vrede bedisselden.

Alkibiades, die als vijfjarige zijn vader verloor, werd opgevoed in de familie van zijn beroemde oom-redenaar-toppoliticus Perikles die in het belegerde Athene aan de pest zou sterven. De democratische Atheense waarden werden hem dus, zo te zeggen, met de paplepel ingegoten. Ook al lispelde hij, toch wist hij door zijn schoonheid jong en oud, vrouw en man te charmeren. Als biseksueel — waar de oude Grieken geen graten in zagen — en als drinkgrage compagnon ging hij over de tongen. Alkibiades: ‘Geen man zal ooit een groot man zijn als hij niet ook een vrouw durft te zijn.’ Over antieke fluïditeit gesproken.

Doctor love

Socrates was op hem verzot en de genegenheid was wederzijds. Tijdens oorlogsschermutselingen redde Socrates als hopliet — gewone soldaat dus — het leven van de jonge Alkibiades. En in een latere veldslag deed de volwassen generaal hetzelfde voor Socrates toen die in levensgevaar was en dreigde te sneuvelen. Hij ontzette met bravoure zijn geestelijke vader en zou hem altijd in woord en daad ondersteunen.

Plato zou Alkibiades later onsterfelijk maken door hem aan het slot van zijn dialoog Het gastmaal op te voeren. Dronken kwam Alkibiades er binnengestrompeld op zoek naar een van zijn mignons en ging hij aan tafel aanliggen. De discussie ging over de verschillende stadia van eros of liefde. Natuurlijk dat alle gasten tuk waren op een interventie van Alkibiades die als doctor love werd beschouwd.

Politieke draaikont

Zijn retorische flair en zijn spitse antwoorden werden spreekwoordelijk. Vooral Plutarchus heeft aan die reputatie bijdragen. In diens Parallelle levens zet hij het leven van Alkibiades naast dat van Coriolanus. Beiden werden ze er door hun tijdgenoten van verdacht verraders te zijn maar ook al kwamen ze door hun opportunistisch gedrag misschien zo over, toch — aldus Plutarchus — hadden ze beiden het beste voor met de Atheense respectievelijk Romeinse democratie.

Allicht denkt Pfeiffer er ook zo over en wil hij Alkibiades, die dus steevast als politieke draaikont wordt opgevoerd, zijn democratische strategie laten toelichten. Alkibiades had een hard hoofd in de democratische weerbaarheid van de Atheense polis en riep op tot militante waakzaamheid: ‘Democratie had ons vrijheid gegeven en daarmee een heilige reden waarom wij de oorlog niet mochten verliezen, maar met democratie gingen wij de oorlog niet winnen.’

Avondland opschudden

Pfeiffer toonde al in La Superba (2013) en vooral Grand Hotel Europa (2018) dat het oude Europa in deze multipolaire wereld tussen diverse grootmachten fijngemalen dreigt te worden. Het enige wat Europa overblijft is het nostalgisch koesteren van zijn erfgoed, en dan nog vaak in een decadent commercieel en toeristisch jasje. Hoog tijd dus om het Avondland opnieuw op te schudden, moet Pfeijffer gedacht hebben.

Geleerde studie én verhaal

Komt erbij dat Pfeijffer, die zelf niet om een flamboyant optreden verlegen zit, zich allicht enigszins herkent — of vooral zou willen herkennen — in deze Griekse machoheld die met zijn erotische en bacchanale uitspattingen de jonge Pfeijffer terug in beeld brengt. Sinds hij met zijn Stella in Genua vaste grond onder de voet én literair succes gekregen heeft, heeft Pfeijffer zijn nomadische en met alcohol besprenkelde leven achter zich gelaten. Hij poseert nu graag als nuchtere geheelonthouder en aristocraat.

De monumentale roman Alkibiades die begin volgende week in de boekhandel komt, beslaat zomaar eventjes 900 bladzijden. In het prospectus wordt van een combinatie van een historische ‘geleerde’ studie én een universeel verhaal voor onze tijd gewag gemaakt. Benieuwd of Pfeijffer straks beide kan waarmaken.