Kempens clubje rond Toon Horsten en Bart Van Loo schudt de letteren op

Davidsfonds-uitgever en Kempenzoon Toon Horsten gaat vanaf mei nu ook met Tzara hoogkaraatse fictie én non-fictie aan de man brengen. Kleinere lokale spelers willen het Vlaamse boekenlandschap blijkbaar opnieuw meer smaak en kraak geven. Dat de Antwerpse Kempen daarbij vaak als uitvalsbasis dienen, mag misschien verbazen. Maar onderschat de creatieve kracht van het EGKS-clubje (zie verder) zeker niet.

Literaire wereldje opschudden

Alles voor de Kempen van journalist Jan Hertoghs is een van de tien boeken die Toon Horsten in juni 2023 met Tzara, een nieuwe imprint van Standaard Uitgeverij, op de markt brengt. Horsten, die in de schaduw van de landloperskolonie van Wortel werd geboren en daar trouwens ook een amusant boek over schreef, is sinds zijn aantreden als Davidsfonds-uitgever het Vlaamse literaire wereldje aardig aan het opschudden.

Zijn geslaagde heruitgave van Boerenpsalm van Felix Timmermans, met buddy Bart Van Loo als inleider, zal Kris Hoflack, nieuwe CEO van Standaard Uitgeverij, allicht over de streep hebben getrokken om Horsten carte blanche te geven voor een nieuw gewaagd uitgeversinitiatief. Horsten is dan ook, net als Hoflack trouwens, van vele markten thuis.

Echte lezers

Sinds hij in 2018 De pater en de filosoof publiceerde, is Horstens naam, die daarvoor de reputatie van een stripkenner had, ook als non-fictieauteur gaan rondzingen. Zijn boek is een spannend vertelde reconstructie van de manier waarop pater Herman Leo Van Breda, neef van Horstens grootmoeder, het Husserl-archief uit de klauwen van de nazi’s naar Leuven verscheepte. Horsten heeft met het werk bewezen een fijne neus te hebben voor sterke en maatschappelijk relevante verhalen. Zijn boek werd een bescheiden internationale bestseller, tot in Japan toe.

Ondertussen was Horsten dus gevraagd om binnen de krijtlijnen van Standaard Uitgeverij de boekendivisie van het Davidsfonds meer smoel te geven. Hij zette voor de literaire connaisseur een essayreeks op poten waarin Gaston Durnez, Harold Polis en Leen Huet naast George Orwell, Virginia Woolf en Amin Maalouf figureerden. Met de lancering van uitgeverij Tzara wil Horsten nu nog breder dan het essaygenre gaan. Maar de lat ligt hoog, want in de beleidsverklaring klinkt het ambitieus dat Horsten resoluut op ‘échte’ lezers mikt. Fictie en non-fictie, Vlaams en internationaal: het is er allemaal.

Tussen twee culturen

Het lijstje van de eerste tien boeken die Tzara gaat uitbrengen is in die zin veelzeggend. In mei mag de — voor mij trouwens onbekende — Japanse auteur Akira Mitsubayashi met zijn roman Versplinterde ziel de debatten openen. Mitsubayashi doceert Frans aan de universiteit in Tokyo. Hij won met de Franse editie van deze roman de Prix des Libraires en scoorde met meer dan 240.000 verkochte exemplaren een onvervalste bestseller. De roman begint in 1938 wanneer de Japanse militaire politie een violist arresteert en daarbij zijn instrument zwaar beschadigt. Diens zoon redt het strijkinstrument, tot in het Parijs van 2003 een instrumentenbouwer opnieuw een meesterlijke Japanse violist ontmoet. Een roman waarin dus letterlijk veel muziek zit, maar ook geschiedenis.

Die historische achtergrond — vaak het recept voor succesvolle romans en non-fictie — loopt als een rode draad door het uitgeefprogramma van Tzara. In oktober is het zo bijvoorbeeld de beurt aan een — ook voor mij weer onbekende — Duits-Koerdische schrijfster; Ronya Othmann. Zij debuteerde als prille twintiger onlangs met De zomers en kreeg daarvoor in Duitsland veel bijval. Opgroeien tussen twee culturen is ondertussen een populair thema in recente romans geworden. Denk maar aan Honingeter van Tülin Erkan, dat straks kans maakt op de Boon Literatuurprijs. Othmann, zelf dochter van een jezidisch-Koerdische moeder, focust in haar debuut op het drama van de jezidi’s die klem kwamen te zitten tussen moordende IS-aanhangers én Syrische troepen.

Gezond boerenverstand

Horsten wil naar eigen zeggen meer boeken laten vertalen uit eigentijdse Franse en Duitse literatuur, die vaak ondergesneeuwd geraakt in de dominante Angelsaksische tijdgeest — waarin trouwens minder en minder lezers vertrouwd zijn met Frans en Duits. Daarbij laat hij zich leiden door ‘weinig kapsones en veel gezond boerenverstand’. Want ja, zo Horsten, ‘Antwerpen is óók een middelpunt van de wereld’, ook al wordt dit de laatste tijd wel eens in twijfel getrokken. Vervang Antwerpen door de Kempen en dan begrijp je als lezer waarom dus uitgerekend Jan Hertoghs straks in Alles voor de Kempen op zoek gaat naar zijn Kempense roots langs grootvaders kant.

Opvallend dus hoe het Kempen-gevoel weer welig tiert. Bart Van Loo, eveneens afkomstig uit de streek, vertelde me dat hij met gelijkgestemde zielen, zoals Olenaar Walter van den Broeck en Turnhoutenaar Koen Peeters, het EGKS bestiert. Nee, niet de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, zo corrigeerde hij mij, maar wel de Eigen Kempense Schrijvers. Mooi toch, hoe vanuit lokale impulsen de hele wereld wordt binnengehaald in een fonds dat naar de naam van de Roemeens-Franse dadaïst Tristan Tzara wordt genoemd. Je zou van minder glokalist worden.

Forza Campina

Ondertussen kondigde Hoflack, grote baas van het Standaard Uitgeverij-concern, ook aan dat hij de literaire poot van uitgeverij Manteau meer glans wil geven. De gloriedagen van Angèle Manteau, die ooit kleppers als Jos Vandeloo en Ward Ruyslinck onder haar vleugels nam terwijl Jeroen Brouwers haar assisteerde, keren nooit meer terug. Maar Hoflack gaf op Kanaal Z wel te kennen dat er terug meer werk zal worden gemaakt van kwaliteitsvolle literaire fictie bij Manteau. En inderdaad, zo Hoflack nog, de Antwerpse Boekenbeurs moet dringend weer tot leven wordt gewekt.

Het is dus zeker niet allemaal kommer en kwel in het Vlaamse boekenwereldje waar kleinschalige initiatieven het literaire vuur brandend houden. Voorlopig schrijven succesvolle Vlaamse auteurs, zoals Tom Lanoye, Stefan Hertmans en Bart Van Loo nog voor Nederlandse broodheren bij uitgeverij Prometheus en De Bezige Bij. Die laatste uitgeverij schrapte enkele jaren geleden om besparingsredenen haar Vlaamse dependance in Antwerpen. ‘Laat Antwerpen en de Kempen dan maar zelf de handen uit de mouwen steken’, moeten Horsten en zijn kompanen van het EGKS gedacht hebben. Forza Campina!