Lees eens een boek van hier

Geen Boekenbeurs straks en de kleine uitgeverij Polis die binnen het grotere Pelckmans verdwijnt. Is de toekomst aan onafhankelijke micro-uitgeverijen?

Niets nieuws onder de zon

De coronacrisis zet de puntje op de i. Ook in de boekenbranche die bloedt als nooit tevoren. De verkoop loopt drastisch terug, uitgeverijen zoals Pelckmans downsizen en zelfs de eerbiedwaardige Boekenbeurs – de grootste Vlaamse boekenwinkel – zal er dit najaar niet zijn om de druilerige novemberdagen door te komen.

En toch. Niets nieuws onder de zon. Wie het lange interview van Martine Cuyt met de 90-jarige Julien Weverbergh in het nieuwste nummer van De Parelduiker leest, merkt dat het in de jaren tachtig van de vorige eeuw ook al huilen met de pet op was in boekenland. Weverbergh, éminence grise van het Vlaamse boekenvak, bestierde ooit nog de prestigieuze Manteau-uitgeverij samen met Jeroen Brouwers die – zo verzekert Weverbergh – echt niet het krukkige Nederlands van Vlaamse schrijvers als Ward Ruyslinck of Jef Geeraerts drastisch opkuiste, zoals Brouwers zelf graag rondtoeterde. Weverbergh: ‘ Lulkoek! (…) Bij manuscripten van Geeraerts of Ruyslinck is nooit één komma verplaatst.’ Toen directrice Angèle Manteau naar het Nederlandse Elsevier verhuisde, was het hek helemaal van de dam. Terloops geeft Weverbergh nog mee dat Angèle zelf nooit echt gelukkig is geweest omdat ze als lesbienne niet uit de kast is durven komen.

Nooit een bestseller

Weverbergh stampte met Houtekiet een nieuwe uitgeverij uit de grond met Walter van den Broeck als paradepaardje maar Jef Geeraerts koos voor het geld van Elsevier, ook al had hij met Weverbergh maanden lang druk overlegd over de nieuw op  te starten uitgeverij. Trouwens, ook bij Tom Lanoye, Herman Brusselmans en Stefan Hertmans had Weverbergh vroeger bot gevangen. Zij verkozen en verkiezen nog steeds een Nederlandse uitgever.

En laat dat nu vandaag de achilleshiel zijn in het Vlaamse boekenvak. De Vlaamse bestsellerauteurs die op één hand te tellen zijn – Griet Op De Beeck, Stefan Hertmans, Lize Spit en Bart Van Loo – vertrouwen op de Nederlandse knowhow én commerciële flair om hun waar te slijten. Harold Polis, die na vijf jaar Pelckmans de uitgang wordt gewezen, mag terecht hameren op zijn goede smaak en mooie boekuitgaven, maar wie als uitgever nooit een seller scoort, die kan het schudden. Dat was zo in de tijd van Weverbergh. Dat is nog meer zo vandaag.

Nederlandse knowhow

Nochtans heeft Harold Polis toen hij De Bezige Bij Antwerpen leidde, wellicht de kansen gehad om commercieel scherper uit de hoek te komen maar het Nederlandse moederhuis wou blijkbaar niet weten van meer investeringen in een betere auteursbegeleiding. Toen David Van Reybrouck, die met Congo bij de Nederlandse Bezige Bij ooit de kaap van 100.000 verkochte exemplaren haalde, in 2010 de AKO Literatuur prijs won, bedankte hij uitdrukkelijk zijn redacteur Wil Hansen. Hij gaf toen mee dat de expertise van iemand als Hansen hem had doen kiezen voor de Nederlandse Bij en niet voor uitgever Polis. Hetzelfde verhaal voor Bart Van Loo die met zijn Frankrijk-boeken nota bene debuteerde bij Polis maar die finaliter uitweek naar de Nederlandse Bij omdat de (eind)redactionele begeleiding en marketing daar stukken professioneler waren.

Financiële buffer

Leo de Haes, die destijds na de pensionering van Weverbergh bij Houtekiet zijn schoonvader opvolgde, was maar al te blij dat hij kon teren op de financiële reserves die het immense succes van De wereld van Sofie van Jostein Gaarder de uitgeverij kort tevoren had opgeleverd. Dat Nelleke Berns, de redactrice die Gaarder had aangebracht, prompt werd weggekocht door het Nederlandse Querido moest hij erbij nemen. Zijn goudhaantje namen ze hem niet meer af en de Noorse everseller inclusief spinn-offs, zoals een heus bordspel, creëerden ademruimte voor minder commerciële auteurs in het fonds.

Net die financiële buffer heeft Polis nooit kunnen realiseren. Wie doorsnee 1300 exemplaren van een boek slijt – zo Weverbergh – draait hoogstens break even, en dan nog.

Wendbare micro-uitgevers

Toch is er sinds Houtekiet van Weverbergh het een en ander veranderd in het Vlaamse uitgeverijwezen. Peter Jacobs mag dan in De Standaard van vrijdag 15 mei beweren dat met het ontslag van Harold Polis bij Pelckmans ‘de enige belangrijke literaire uitgever’ de handdoek in de ring heeft gesmeten, niets is minder waar. Er zijn sinds de jaren 1980 kleinere, meer wendbare Vlaamse micro-uitgeverijen opgestaan die – in tegenstelling tot Polis – wél nu en dan een commercieel succes konden boeken.

Rudy Vanschoonbeek, die trouwens ooit nog zij aan zij werkte met Polis, en zijn uitgeverij Vrijdag bewijzen dat je met een slimme, zeg maar heel brede smaak best je boterham in boekenland kan verdienen. Zijn uitgeverspalet bestrijkt het hele gamma: van aforismen van cabaretier Geert Hoste tot het uitgepuurd-literaire debuut  Woesten van Kris Van Steenberge en de historische reconstructie van het toeslaan van de pest in 1349 van Joren Vermeersch. Hij heeft gezelschap gekregen van het Antwerpse Witsand van ex-Manteau-uitgever Dirk Demuynck. En wat gezegd van het Gentse Borgerhoff & Lamberigts dat met het aantrekken van ex-Woestijnvisser Sam de Graeve een dynamisch boekenfonds presenteert: van sportbio’s en gezondheidsboeken tot literaire pareltjes, zoals de klassieker De jonge weduwe van Arthur Schnitzler.

Nederland

Ook in Nederland fragmenteert het uitgeverslandschap en hebben kleine spelers de wind mee. Bekendste voorbeeld is natuurlijk Das Mag dat het geluk had om al meteen van bij het begin een hit te scoren met Het smelt, de debuutroman van de Kempische Lize Spit die ondertussen de horde van de 200.000 verkochte exemplaren heeft genomen, talloze internationale vertalingen kent en volgend jaar op het filmscherm zou moeten te zien zijn. Spit is zo verstandig geweest om zich niet te laten opjagen door het succes van haar debuut. Ze heeft vier jaar na haar eersteling zonet haar tweede roman afgerond die allicht pas in postcoronatijden, ergens in het voorjaar van 2021, zal verschijnen.

Klein is weer fijn

Kortom, de Vlaamse uitgever is alive and kicking, alleen niet meer als onderdeel van een groot Nederlands concern waarin  managers het beleid bepaalden in functie van de Nederlandse markt en met een zijdelingse blik naar het Vlaamse wingewest. Nee, uitgevers hier te lande omarmen meer en meer het verdienmodel van een zeer bescheiden maar onafhankelijke KMO’er.

Klein is weer fijn. Koop dus eens een boek van hier.