Librisprijs voor Yves Petry of Peter Terrin zou boost voor Vlaamse roman zijn

Maandag 8 mei krijgt de Libris Literatuurprijs zijn beslag. Bij de zes genomineerden zijn twee gevestigde Vlaamse waarden. Maar Yves Petry of Peter Terrin zijn eerlijk gezegd outsiders. Anjet Daanje is de gedoodverfde winnares. Of speelt de recente winst van de Boekenbon Literatuurprijs haar parten? Eén zekerheid: het trendy klimaatthema komt in vele romans en gedaantes terug.

Twee keer nadenken

Nederlandstalige romanauteurs in het algemeen en Vlaamse meer in het bijzonder kunnen elk duwtje in de rug gebruiken. Er gaat immers geen week voorbij of er duiken alarmerende berichten op over de teruglopende verkoop van romanfictie, en als jongeren toch nog eens een boek ter hand nemen doen ze dat bij voorkeur in het Engels. Je zal als literaire uitgever wel twee keer nadenken voor je nog eens een belletristische Nederlandstalige worp doet.

Om maar te zeggen dat onze romanschrijvers elke reclame voor hun ambacht kunnen gebruiken. Goed, bijvoorbeeld, dat er met de Boon Literatuurprijs sinds twee jaar nu ook een belangrijke commerciële Vlaamse onderscheiding bestaat. Maar dit jaar kregen de romanschrijvers het nakijken en mocht Geert Buelens met zijn klimaatboek Wat we toen al wisten 50.000 euro op zijn bankrekening bijschrijven. En vorig jaar was Marieke Lucas Rijneveld met Mijn lieve gunsteling de uitverkorene.

Vrouwelijk buitenbeentje

De laatste jaren gaan de twee belangrijkste Nederlandse literatuurprijzen trouwens steevast naar Nederlandse auteurs. De Libris van vorig jaar ging naar Wormmaan van de bij ons volslagen onbekende Mariken Heitman terwijl de Boekenbon Literatuurprijs 2022 — de vroegere AKO — Anjet Daanje voor Het lied van ooievaar en dromedaris te beurt viel. Uitgerekend Daanje is nu opnieuw in de running, voor de Libris deze keer, en het zou niet verbazen mocht ze weer met 50.000 euro aan de haal gaan.

Geen kwaad woord immers over Daanjes pil van 650 bladzijden, dat een eerbetoon is aan de eigenzinnige negentiende-eeuwse Britse schrijfster Emily Brontë die met Woeste hoogten een van de meest fascinerende romans over een onstuimig vrouwelijk buitenbeentje schreef. Dat Brontë op amper 30-jarige leeftijd overleed, gaf haar een cultstatus die nog eens werd uitvergroot door het succes van haar zus Charlotte. Haar roman Jane Eyre werd eveneens een klassieker en in tegenstelling tot haar jonggestorven zus Emily kon Charlotte bij leven en welzijn wel van haar literaire roem genieten.

Terug naar Nova Zembla

Aanleidingen genoeg dus voor Daanje om met de Brontë’s als focus — en vooral met Emily’s Woeste hoogten — een caleidoscopische roman in elkaar te knutselen waarin elf subverhalen uit de laatste twee eeuwen onrechtstreeks het mysterieuze leven van Emily Brontë omspelen. Ook Donald Niedekker is met zijn Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost weer van de partij. Niedekker prijkte met deze roman op de shortlist van de Boekenbon en heeft dus samen met Daanje een streepje voor op de andere kandidaten.

Niedekker schreef een soort van historische avonturenroman met de expeditie van Willem Barentsz als uitgangspunt. Die strandde tijdens zijn zoektocht naar een oostelijke doortocht naar China in de zestiende, eeuw zoals geweten, op Nova Zembla. Dekker reconstrueert de legendarische odyssee van Barentsz aan de hand van een verzonnen relaas van een van zijn bemanningsleden.

Luchtig en kluchtig

Oek de Jong schreef met Man zonder rijbewijs een voor zijn doen kleine luchtige en soms ook wel kluchtige roman. Op leeftijd gekomen besluit De Jong eindelijk zijn rijbewijs te halen met alle gevolgen van dien, dus. De Jong grijpt zijn amusant verhaal aan om in te zoomen op de veranderende mores van deze tijd voor iemand die niet meer helemaal van deze tijd blijkt te zijn.

In Tussentijds van Peter Zantingh staat een treinreis centraal die een vader met zijn zoontje onderneemt op weg naar diens echtgenote. Zantingh geeft zijn mysterieus verhaal de trekjes van een heuse klimaatroman. Overstromingen teisteren de wereld en beide ouders die elkaar hadden leren kennen tijdens een milieuactie vragen zich of kinderen krijgen vandaag nog wel verantwoord is.

Waldschmerz

Ook Yves Petry laat in Overal zit mens een klimaatbewust hoofdpersonage op de lezer los. Boswachter Kasper Kind lijdt aan ‘Waldschmerz’ en foetert erop los hoe de menselijke soort op zijn natuurlijke omgeving én zichzelf roofbouw pleegt. Petry houdt van misantrope personages om een beetje op zijn Houellebecqs de tijdgenoten op die manier een spiegel voor te houden.

Petry is de laatste Vlaamse auteur die in 2011 de Libris scoorde met zijn uitzinnige moord- en lustparabel De maagd Marino. De kans is dus klein dat hij het haalt, ook al staat de Librisjury om haar eigenzinnige keuzes bekend.

Waarheid van constellaties

Dan heeft Peter Terrin misschien betere kaarten met De gebeurtenis. Zoals Daanje presenteert Terrin een legpuzzel van tien getuigenissen waarin het overlijden van de bekende schrijver Willem centraal staat. Terloops benoemt Terrins verteller het procédé dat in veel huidige romans zo populair is en dat dus ook Daanje toepast: ‘Het is onmogelijk om een consistent, rechtlijnig verloop van oorzaak-gevolg in een verhaal op te bouwen. Op zijn best is dat een benadering van onze ervaring. In de plaats daarvan is het nodig om een geheel samen te stellen uit verschillende deeltjes, die allemaal wijzen op verbondenheid. Constellatie, niet opeenvolging, draagt de waarheid in zich.’

Deze Willem — eerbetoon aan Willem Frederik Hermans — komt echter nauwelijks of niet rechtstreeks aan bod. Personages uit zijn entourage daarentegen des te meer. Vooral ‘Anna’, dat met zijn zestig bladzijden de allures van een novelle heeft, is vintage Terrin. In een thrillerachtige setting, waarin een kater een hoofdrol speelt, wordt een premature moord begaan want het slachtoffer in kwestie is toch al quasi terminaal. Onderkoeld en minutieus laat Terrin de tijd haar gang gaan. Uit liefde gepleegd blijk de moord uiteindelijk in het tegendeel te resulteren want zijn minnares verlaat hem zonder boe of bah.

Underdogs

Terrin was in 2012 aan het feest toen hij met Post mortemde AKO — nu dus Boekenbon — Literatuurprijs in de wacht sleepte. Het zou dus mooi zijn mocht na Petry in 2011 eindelijk nog eens een Vlaamse schrijver aan het Libris-feest zijn, straks. Maar de voortekenen wijzen in de richting van Daanje. Of plegen de Vlaamse underdogs vooralsnog een coup?