Marieke Lucas Rijneveld gedoodverfde winnaar van Libris Literatuurprijs

Op maandag 10 mei wordt de winnaar bekend gemaakt van de Libris Literatuurprijs 2021. Wedden dat Marieke Lucas Rijneveld 50.000 euro mag bijschrijven op haar bankrekening voor haar tweede roman Mijn lieve gunsteling? Of wint er toch een outsider, zoals Erwin Mortier of good old Jeroen Brouwers?

Terug- en vooruitblikken

Afgelopen week werd er vooral teruggeblikt in de literaire kolommen. Het overlijden van de 51-jarige flamboyante schoonschrijver Hafid Bouazza was nog maar pas verteerd of daar kwam al de mare dat ook Pieter Aspe die zijn volk leerde thrillers lezen én zien op zijn 68ste gestorven was. Hoog tijd dus om even vooruit te blikken naar het prijzencircus voor levende literatuur waar het in deze coronatijden opmerkelijk stil was. Alleen de melding dat de Nederlands-Surinaamse auteur Astrid Roemer in het najaar de driejaarlijkse Prijs der Nederlandse Letteren in ontvangst mag nemen uit handen van Koning Filip zorgde voor een kleine rimpeling.

Traditioneel is het poepchique Amstel Hotel in Amsterdam het decor voor de uitreiking van de Libris Literatuurprijs. Maar maandag 10 mei moeten de genodigden het doen met een virtueel onderonsje waar trouwens iedereen van de partij mag zijn. Om de digitale uitreiking toch enige ruchtbaarheid te geven, kan je zelfs mee gokken op de winnaar. De beloning is het pakket van zes romans die nu nog op de shortlist prijken.

Fluïde identiteit

Ik zou alleszins wedden op Mijn lieve gunsteling, dé Nederlandstalige roman van het afgelopen jaar. Marieke Lucas Rijneveld, amper dertig jaar, scoorde al meteen met haar debuutroman De avond is ongemakin Engelse vertaling de Booker International Prize. Een dergelijke eer was een Nederlandstalige auteur nog nooit te beurt gevallen.

Met haar tweede roman Mijn lieve gunsteling overtrof ze zichzelf. In een opmerkelijk lyrische inwendige monoloog laat Rijneveld een 49-jarige veearts vertellen hoe hij dodelijk verliefd werd op een 14-jarige polder-Lolita. Hoe abject het hoofdpersonage ook is, toch word je als lezer onverbiddelijk meegezogen in de hypnotiserende woordenstroom die Rijneveld de protagonist in de mond legt. Blijkt trouwens gaandeweg dat de ‘liefde’ van twee kanten komt. Ook ‘de gunsteling’ in kwestie houdt er immers machistische fantasieën op na. Zo droomt ze ervan om met een ‘gewei’ partners te penetreren, zoals de arts met haar doet.

Het is knap hoe Rijneveld, die er met haar dubbelgeslachtelijke voornamen zelf geen geheim van maakt dat ze zich als non-binair beschouwt, de fluïde identiteit van een transgender exploreert. Dit werd nog nooit vertoond in de Nederlandstalige, en misschien zelfs in de literatuur tout court.

Confronteren versus verbinden

Maar het is natuurlijk niet omdat een auteur incontournabel lijkt dat de jury hem/haar/x ook de lauweren gunt. Integendeel zelfs. Het gebeurt maar al te vaak dat de gedoodverfde winnaar het onderspit delft voor een outsider. Aan outsiders zijn er trouwens geen gebrek in de zes auteurs van de shortlist. Of had u al gehoord van Simone Atangana Bekono en haar genomineerde roman Confrontaties?

Salome, het jeugdige hoofdpersonage, zit in de jeugdgevangenis omdat ze twee klasgenoten heeft afgetuigd. Via flashbacks kom je als lezer te weten dat de realiteit er heel anders kan uitzien dan zo op het eerste gezicht lijkt. Salome voelt zich in de hoek gedrukt door psychologen die haar onder het mom van begripvolle hulpplegers nog meer isoleren. Bekono wil de lezer blijkbaar confronteren met het verschil in theorie en praktijk van onze zogezegd inclusieve samenleving. Die sluit ondanks de lippendienst aan dat insluitende ideaal toch nog vaak mensen uit.

Merijn de Boer plaatst ook een bommetje onder de huidige zogezegd verbindende newspeak. De saamhorigheidsgroep, zijn vierde roman, laat een diplomaat terugblikken op een AGALEV-achtige sekte uit de jaren 1980. Daar stonden een groepsknuffel en collectief dansen in je nakie op het menu. Op een tragikomische manier doet De Boer via de biecht van de diplomaat een bijzondere driehoeksverhouding uit de doeken. Blijkt dat hij zaaddonor was voor een bevriend koppel met kinderwens uit de sekte. En van het een kwam het ander.

Sensuele vertelstijl

Laatste echte outsider is debutante Gerda Blees met haar roman Wij zijn licht. Ook hier draait alles om een gesloten milieu. Een woongroep, namelijk, die zichzelf op een bijzonder ‘licht’-dieet heeft geplaatst. Een van de bewoonsters heeft daarbij het bijltje neergelegd. In een onvervalste Cluedo-stijl gaat Blees op zoek naar mogelijke daders. Maar in tegenstelling tot het beroemde bordspel zijn het bij Blees vooral de stomme getuigenissen van een paar sokken of een verlaten sapcentrifuge die het onderzoek in een bepaalde richting sturen.

Tien jaar nadat Yves Petry de Libris won met zijn explosieve filosofische roman De maagd Marinomaakt Erwin Mortier als enige Vlaamse genomineerde schrijver kans om hem met De onbevlekte te winnen. Stilist Mortier was al in 2009 aan het feest toen hij met Godenslaap de AKO Literatuurprijs won. Die andere grote commerciële literatuurprijs, die na de zoveelste naamsverandering tegenwoordig de Boekenbon Literatuurprijs heet.

Mortier heeft als geen andere Nederlandstalige auteur de literaire verwerking van de Eerste Wereldoorlog op de agenda geplaatst. In De onbevlekte voegt hij een vervolg toe aan zijn spraakmakende debuut Marcel. Hij gaat in zijn typische sensuele vertelstijl op zoek naar zijn collaborerende, ‘zwarte’ grootoom. Die sneuvelde tijdens de Tweede Wereldoorlog als twintigjarige aan het Oostfront.

Op het schild hijsen

De tachtigjarige Jeroen Brouwers trakteerde zichzelf met Cliënt E. Busken op een jeremiade van een dementerende ouderling. Gekluisterd aan zijn zetel zinkt de protagonist weg in nu eens sarcastisch dan weer wazig gemompel over de gezelligheidsdictatuur in huize Avondrood. Dit is geen grote of grootse Brouwers, maar een kleine en vaak al te wijdlopige stijloefening. Maar misschien wil de jury hem toch eens op het schild hijsen. Brouwers heeft alle mogelijke prijzen gewonnen. Maar nooit in de 28-jarige Libris Literatuurprijs-geschiedenis kreeg hij die trofee.

Ook Mortier zou dus volgens die logica kans maken. Blees heeft ondertussen al begin maart de Nederlandse Boekhandelsprijs gekregen. Merijn de Boer haalde vorige week nog de BNG Bank Literatuurprijs én 15.000 euro binnen. Het is alom geweten dat jury’s niet graag een prijs geven aan een boek dat al een andere prijs heeft gewonnen.

Blijven dus over: Bekono en Rijneveld. Twee keer raden wie het dan gaat halen.