Niemand ligt nog wakker van Boekenweek of Boekenbeurs

Ooit werd het literaire voorjaar door de Literaire Lente en de Boekenweek op gang getrokken. In het najaar was daar dan de Antwerpse Boekenbeurs die voor de boekensector het mooie weer maakte. Vandaag liggen beide initiatieven in Vlaanderen op apegapen.

Glanzende bol

De Boekenweek is momenteel aan de gang. Oorspronkelijk was deze actie voor de promotie van het boek en het lezen een Nederlands initiatief dat 90 jaar na de oprichting ervan nog steeds bij onze noorderburen voor de nodige reuring rond het boek zorgt.

Tijdens deze literaire tiendaagse krijg je tot 18 april bij aankoop van minstens 15 euro aan boekenplezier bij de boekhandelaar gratis het Boekenweekgeschenk er bovenop. Deze keer is dat een liefdesnovelle van Ilja Leonard Pfeijffer, ook in Vlaanderen sinds Grand Hotel Europa een graag gelezen auteur. In ‘Monterosso, mon amour’ doet hij een Marguerite Duras’je. De Franse schrijfster maakte naam en faam met ‘Hiroshima, mon amour’. Niet in het minst ook dankzij de gelijknamige legendarische film van Alain Resnais, gangmaker van de zogenaamde Nouvelle vague in de Franse cinema.

Pfeijffer nam het thema van deze Boekenweek – eerste liefde – wel erg letterlijk. Protagoniste Carmen, een uitgebluste bibmedewerkster, besluit om haar eerste vakantieliefde Antonio op te zoeken in het Italiaanse stranddorpje van weleer. Ondertussen speelt Pfeiffer zijn literaire spelletjes want het is bij en door het lezen van een passage in Pfeiffers Brieven uit Genua dat Carmen getriggerd wordt om die eerste liefde te herontdekken, een passage nota bene waarin de schrijver het zelf over zijn eerste liefde had.

Kortom, Pfeijffer breekt hier ook een lans voor de manier waarop literatuur voor hem – en allicht voor veel lezers met hem – zin en betekenis geeft aan het leven: ‘Betekenis vindt ze in boeken, waar het gemodder van het toeval door de alchemie van de woorden is omgesmolten tot een glanzende bol onontkoombaarheid.’

Kwijnend bestaan

Of Pfeijffer lukt wat zijn illustere voorgangster deed, is echter zeer de vraag. In Nederland werden er alvast 626.000 exemplaren van gedrukt, een oplage waar literaire auteurs normaal alleen maar van kunnen dromen. En ja, ook voor Vlaanderen zijn er 16.000 exemplaren voorzien en voor de Friese boekenwurmen 2.600 trouwens. Cijfers die het belang van deze Boekenweek toch enigszins in perspectief plaatsen: in Nederland nog altijd een mega-evenement, met het jaarlijkse Boekenbal als opener, terwijl ze in Vlaanderen een kwijnend bestaan lijdt.

Tien jaar geleden was de stemming nochtans bepaald feestelijk te noemen. Boek.be, de Vlaamse koepel van uitgevers die ondertussen ook ter ziele is gegaan, zette toen financieel de schouders onder het leesbevorderend initiatief van zijn Nederlandse grote broer. De Taalunie deed eveneens haar duit in het zakje. Wie anders dan Tom Lanoye kreeg toen de lucratieve eer om het Boekenweekgeschenk te plegen.

Literaire lente

Zijn novelle Heldere hemel – over de echt gebeurde crash van een Russisch onbemand spionagevliegtuig op een woonhuis in het West-Vlaamse Bellegem op 4 juli 1989 – kreeg een monsteroplage van 894.000 exemplaren, waarvan er 61.000 bestemd waren voor de Vlaamse boekhandelaar en lezer. Geert Joris, toenmalig directeur van Boek.be, sprak bij de tewaterlating van Lanoyes gelegenheidswerkje de hoop uit dat het aantal Vlaamse exemplaren weldra zou verdubbelen. Vandaag staat de teller dus op 16.000, een fractie van de beoogde 120.000.

Nochtans zagen de voortekenen voor een Vlaamse literaire lente er tien jaar geleden gunstig uit. Uitgevers bouwden rond de Nederlands-Vlaamse Boekenweek een gelijknamige Literaire Lente-actie uit die naar Nederlandse traditie op gang werd getrokken door een Antwerps Boekenbal. De jaren daarna werden ook Dimitri Verhulst in 2015 en Griet Op de Beeck in 2018 uitverkoren om het Boekenweekgeschenk te schrijven en raakten daardoor in Nederland bekend.

Kleine broer

Maar sinds de doorbraak van Op de Beeck is het boven de Moerdijk stil geworden rond de Vlaamse auteurs. Veel heeft te maken met corona natuurlijk. Maar nog meer met het opdoeken van Boek.be dat failliet ging. De Vlaamse uitgevers trokken de stekker uit hun gezamenlijke werking en gingen ieder apart aan de weg timmeren. Nederland trok zijn conclusies, en drukt dus nog slechts mondjesmaat extra exemplaren van de geschenknovelle in kwestie voor de Vlaamse kleine broer. Op de Beeck was de laatste Vlaamse auteur die de prestigieuze opdracht kreeg om het Boekenweekcadeau te maken. Daarna waren en zijn alleen nog Nederlandse schrijvers aan het feest: Jan Siebelink (2019), Annejet van der Zijl (2020) en Hanna Bervoets (2021). En nu dus Pfeijffer.

Dat Boek.be, drijvende kracht achter de jaarlijkse Antwerpse Boekenbeurs, niet langer bestaat, werd ook duidelijk in het literaire najaar van 2021. De Antwerpse Boekenbeurs vervelde tot een myriade aan boekenbeursjes. De grootste was nog het zevendaagse Lees! in de Antwerpse expohallen van weleer. 24.000 bezoekers trok deze kleinschalige opvolger van de Boekenbeurs zaliger. Zijn Kortrijkse concurrent Boektopia moest het stellen met 11.000 klanten. Het duurde dan ook amper drie dagen en focuste vooral op kinder- en jeugdliteratuur.

Afkalvend lezersbezoek

Opgeteld haalden beide opvolgers van de vroegere Boekenbeurs dus 35.000 bookies. De traditionele tiendaagse Boekenbeurs scoorde bij de laatste editie in 2019 op haar dieptepunt nog 125.000 bezoekers, terwijl ze in de jaren daarvoor vlotjes de grens van 150.000 bezoekers passeerde. Van een afkalvend lezersbestand gesproken.

Om maar te zeggen dat het postcorona moeilijke tijden zijn voor de Vlaamse auteurs, tenzij ze zich toeleggen op non-fictie. Er werd hier al herhaaldelijk gewezen op het succes van literair bevlogen geschiedenisauteurs, zoals Bart ‘Bourgondiër’ Van Loo en David Van Reybrouck. Maar ook socioloog Mark Elchardus scoorde met zijn politieke pil Reset. Welke Vlaamse romanschrijver slaagt er in om tien drukken van zijn boek binnen het halfjaar verkocht te krijgen? Zelfs Lanoye niet.