Wij, Roma: Margot Vanderstraeten doorbreekt de zwijgplicht onder zigeuners

Nadat ze in Mazzel tov en Minjan de Antwerpse joden portretteerde, laat Margot Vanderstraeten tientallen leden van de Roma-gemeenschap nu zelf aan het woord in Wij, Roma om te weten wat er echt reilt en zeilt in hun gesloten wereld.

Wij, Roma is een onverbiddelijke en schrijnende getuigenis over kindhuwelijken op dertien jaar, Roma-dievegges die voor hard geld worden verhandeld en een oproep om eindelijk de Roma-jeugd in ons onderwijs binnen te krijgen.

Vlieg op het behang

‘Met dank aan Conner Rousseau. Zonder hem zou dit boek niet bestaan.’ Margot Vanderstraeten verbergt duidelijk niet waarom ze zich het afgelopen jaar onderdompelde in de aparte Roma-cultuur.

De Roma-activist, die Rousseau voor de rechtbank wou krijgen, is trouwens samen met een kunstenares de enige bij naam genoemde Roma die in Wij, Roma wordt opgevoerd. De omerta of zwijgplicht onder zigeuners is immers zo ingeburgerd dat de rest enkel anoniem wou reageren.

In 99 ik- of wij-getuigenissen laat Vanderstraeten als de spreekwoordelijke vlieg op het behang de Roma-gemeenschap zelf vrij vertellen over scharniermomenten in haar bestaan. Vanderstraeten heeft een feilloos heldere stijl, waardoor je in haast elk biechtfragment wel een treffende zin of passage kunt aanstrepen. Ze is de koningin van de oneliner, zoals Rik Torfs dat aan de mannelijke kant is.

Slimme meisjes deugen niet

‘Als onze kinderen maar leren tellen, dát is het allerbelangrijkste.’ Het gebrek aan scholing is het grote tekort dat telkens opnieuw wordt aangekaart.

Er valt vaak weinig aan te doen omdat de mondelinge en muzikale Roma-tradities nu eenmaal niet van het geschreven woord houden: ‘Slimme meisjes zijn nergens goed voor, ze zorgen alleen maar voor problemen.’ Hoeft het dan te verwonderen dat naar schatting negentig procent van de Roma onder de armoededrempel leeft?

Nog liever communisme

In België, zo wordt meer dan eens meegegeven, is er geen afdoende controle op schoolaanwezigheid van de Roma, met alle gevolgen van dien. Een getuige uit de Balkan vertelt hoe het leven onder het voormalige communisme beter was dan nu.

De Russische overheid voorzag gevangenisstraffen voor Roma-ouders die niet mee gingen in de leerplicht. Daardoor leerden de jongens uiteindelijk met vallen en opstaan een ambacht, zoals dat eeuwenlang de gewoonte was. Die scholing is er vandaag nog nauwelijks, waardoor bedelen en stelen vaak de enige uitweg zijn om te overleven.

Vlees en bloed

Dat de Roma daardoor een kwalijke reputatie krijgen, is geweten, ook al maken de fameuze Roma-dievegges maar twee procent uit van de totale bevolkingsgroep: ‘Superdievegges zijn in trek. Er vinden transfers plaats onder de bendeleiders: er wordt veel geld betaald voor een goede stelende kracht.’

De manier waarop meisjes al vanaf hun puberteit aan de man worden gebracht, spreekt boekdelen. De huwelijksovereenkomst heeft veel weg van een koehandel: ‘Het bloed is van mij, het vlees is van jullie.’ Zo overhandigt een papa het paspoort van zijn dochter-bruid aan de schoonvader.

De enige verantwoordelijkheid van de vader is het bewijs dat zijn dochter nog maagd is en dat op de bruidsnacht aantoont met haar ‘maagdelijke’ bloed. Daarna ligt haar lot in handen van de schoonmoeder.

Opvoeden met velen

Blijkt dat heel wat schoonmama’s die dochter letterlijk als hun huisslavin behandelen uit wraak voor wat de eigen vreselijke schoonmoeder hun destijds heeft aangedaan: ‘De laag boosheid in hun hart is nog dikker dan de drab op de bodem van een kop Turkse koffie.’

Toch is niet alles kommer en kwel. De familieband en de onderlinge steun blijken ijzersterk en de leden van de Roma-gemeenschap kunnen dan ook alleen maar hoofdschuddend toekijken hoe weinig familiegezind de doorsnee westerlingen zijn: ‘Waarom delen jullie geen woning met je ouders en grootouders en met broers en zussen? Waarom zou je je kind alleen opvoeden als het met velen, veel vrouwen, kan?’

Amerika is van ons

Moraal van Vanderstraetens verhaal: het komt erop aan de Roma-leden niet dood te knuppelen, maar ook niet dood te knuffelen. Zij die hen romantiseren doen de Roma evenveel onrecht aan als zij die hen criminaliseren.

De activist die het met Rousseau ooit aanlegde, krijgt het laatste woord. Het wordt hoog tijd dat de Roma-gemeenschap haar eigen geschiedenis schrijft en dus het goede voorbeeld geeft om haar volk via het onderwijs te emanciperen.

Er wordt verteld hoe drie Roma-leden deel uitmaakten van de derde expeditie van Columbus. Toen ze aan wal gingen, riepen ze in het Romanes Amarikaya: ‘Dit is van ons!’ Amerika zou dus etymologisch wel eens uit de Roma-taal kunnen zijn afgeleid. Amerigo Vespucci draait zich om in zijn graf.