Simon Sebag Montefiore schreef boek van het jaar

Met De wereld. Een familiegeschiedenis van Simon Sebag Montefiore ben je wel even zoet in deze donkere eindejaarstijden. Meer dan 1.400 bladzijden vertelplezier en de hele wereld in de palm van je hand. Welke auteur doet beter?

Wereldgeschiedenis in 23 bedrijven

De 57-jarige Brits-joodse historicus Simon Sebag Montefiore, echtgenoot van bestsellerauteur Santa Montefiore, is natuurlijk niet de eerste beste. Maar wat hij hier presteert met zijn wereldgeschiedenis is ongelezen. Door het traditionele perspectief van de dynastieke geschiedenis te verruimen tot een familiegeschiedenis én de westerse focus letterlijk te globaliseren krijg je historische vergezichten die tot nu toe nauwelijks of nooit werden belicht. Zijn vlotte vertelstijl met oog voor het pakkende detail en de talloze bijzondere weetjes op haast elke bladzijde maken deze meesterlijke synthese tot een feest voor de lezer.

Montefiore, die al furore maakte met zijn boeken over Stalin, de Romanovs en Catharina de Grote – en ook met zijn stadgeschiedenis over Jeruzalem – werkte de laatste jaren aan een synthese van westerse én oosterse geschiedenis. Toen hij jaren geleden de kroniek van Jeruzalem reconstrueerde, viel het hem op dat het leven van families de ideale kapstok is om een verhaal aan op te hangen. Tijdens de coronaperiode trok hij zich terug in zijn Londense schrijfkluis om in 23 bedrijven het hele verhaal van de hele wereld op te dissen: van 70.000 voor Christus toen we met 150.000 aardbewoners waren tot vandaag nu we met 8 miljard zijn.

Slager Leopold II

In elk bedrijf vertelt hij in diverse hoofdstukken het wel en wee van westerse én oosterse families die toen gelijktijdig het mooie weer maakten. Als hij het over de Romeinse caesars heeft bijvoorbeeld, voert hij tegelijk de Chinese Han-keizers ten tonele. Wanneer de Saksen-Coburgs in beeld komen – en ‘slager’ Leopold II – komen ook de Habsburgers en de Afrikaanse huizen van Salomon en Asante uitgebreid ter sprake. Eindigen doet hij met de Trumps en Xi’s, de Saoedi’s, Assads en Kims. Europese families spelen in de laatste dans dus niet meer mee. En dat zegt natuurlijk iets over het verschuiven van de geopolitieke evenwichten vandaag richting het oosten.

Maar dan heb je als lezer al de kaap van de 1400 bladzijden gerond en vraag je je af waar dit historische familiefeuilleton in godsnaam gaat eindigen. Montefiore’s conclusie met dank aan Edward O. Wilson: ‘Het echte probleem van de mensheid is dat onze emoties prehistorisch zijn, onze instanties middeleeuws en onze technologie goddelijk.’ Maar toch heeft Montefiore uiteindelijk geen hard hoofd in de toekomst van de mensheid en besluit hij dat de dynamiek en vooral verbeelding van de menselijke familie onverwoestbaar zijn. Anne Frank krijgt van hem het laatste woord: ‘Denk aan al het mooie dat er in en om jezelf nog overblijft en wees gelukkig.’

Slaven in Griekenland en Qatar

Beginnen doet hij zijn intieme wereldgeschiedenis in het verre Oosten toen in de prehistorie de homo sapiens na Europa ook Azië had bereikt. Het Akkadische rijk van Sargon de Grote en zijn talloze opvolgers in het Verre en Nabije Oosten produceerden in de regel wreedaardige dictators die zich beroemden op het aantal penissen dat hun soldaten op het slagveld hadden verzameld.

Trouwen met zussen en nichten was aan de orde van de dag. Maar tegelijk vertelt hij over een andere wereld in Indië en Pakistan waar in de Indusvallei steden door raden werden geregeerd en dus ‘misschien’, zo Montefiore, eeuwen voor Griekenland de democratie werd uitgevonden. Het is sinds Friedrich Engels en Karl Marx geweten dat het Atheense democratische experiment nooit had kunnen bestaan zonder de slaven die een derde van de bevolking uitmaakten en er het vuile werk opknapten. Een beetje zoals in het huidige Qatar dus.

Trojaanse oorlog bijzaak

Montefiore vindt trouwens het hele Trojaanse conflict van rond 1250 voor Christus maar een mineure gebeurtenis en vraagt zich af of de epische vertellingen van Homeros niet helemaal verzonnen zouden zijn en dus zonder historische grondslag: ‘Brieven uit Hatti suggereren echter dat de “Trojaanse oorlog”, later beschreven in de Ilias, slechts bijzaak was, als hij al ooit heeft plaatsgevonden, in Hatti’s lange strijd om de Grieken te onderwerpen.’

Zo vind je in elk hoofdstuk en bedrijf associaties die de klassieke historische weetjes van op de schoolbanken in een bredere niet-westerse context situeren. Montefiore, zelf een gereputeerd historicus over Russische en oosterse geschiedenis, verwijst graag naar Peter Frankopan of Llyod Llewellyn-Jones. Beide geschiedschrijvers gooiden recentelijk ook hoge ogen met hun globaal verhaal van de eerste kruistocht en zijderoutes (Frankopan) respectievelijk de Perzen (Llewellyn-Jones).

Gigantische vertaalklus

Dat koninklijke families vaak de hoofdrol opeisen in Montefiore’s verhaal is duidelijk maar hij schetst met rake opmerkingen eveneens het reilen en zeilen van doorsneefamilies. De levensverwachting in het klassieke Athene van Pericles bijvoorbeeld was voor mannen niet hoger dan 44 jaar en voor vrouwen 36. Ook priesterkastes en soldaten komen aan bod tot en met culinaire en andere smeuïge details.

In verduidelijkingen onderaan de bladzijde staan nog talrijke vooral etymologische toemaatjes die aardig zijn om te vernemen, zoals dat het Griekse “phoenix” (of purperslak) aan de basis ligt van de volkerennaam Feniciërs. Spijtig misschien dat er geen kaartjes in dit boek werden opgenomen maar dan was het allicht onmogelijk geworden om het hele verhaal in één nu al loodzware band te proppen. En ja, een leeslint zou ook aardig meegenomen zijn voor een boek dat tenslotte meer dan 60 euro kost.

De gigantische vertaalklus werd door zeven vertaalsters en vertalers geklaard, kwestie van het boek bijna gelijktijdig met het Engelse origineel ook bij ons te kunnen uitbrengen. Jammer dat niet ieder van hen blijkbaar zijn werkwoordvervoegingen beheerst. Als het over Leopold II gaat bijvoorbeeld wordt in één alinea de verleden tijd van onthoofden twee keer jammerlijk verkeerd gespeld: “onthoofde” in plaats van onthoofdde. Hier en daar lopen er ook enkele zinnen mank door herhalingen of woordweglatingen.

Boek van het jaar

Toegegeven, dit zijn schoonheidsfoutjes die Montefiore’s knappe familiegeschiedenis nauwelijks ontsieren. Wie in deze kerstweken graag voor enkele weken onderduikt in het verhaal van de wereld én de familie, weet dus wat te doen straks. Montefiore schreef met De wereldvoor mijn part hét boek van 2022.

Uiteraard is De Wereld hier te koop.