Bernard Mandeville: een ondeugende denker
Niet het deugen maar de ondeugd zet aan tot actie. Eigenbelang is de drijvende passie van de mens.
Het lijkt grappig dat iemand die vooral bekend werd met zijn ‘Fabel van de bijen’, meteen de vader van de economie wordt genoemd, zoals onze medewerker Frans Crols hem betitelt in zijn recensie. Over die ‘vader’ verscheen nu een boeiende biografie van de hand van Renatus Willemsen: ‘Bernard Mandeville – een ondeugende denker’.
Een nieuwe economie
Zelf als Vlaamse godsdienstvluchteling in Nederland verzeild, werd Mandeville volwassen in een klimaat van verdraagzaamheid: het internationalisme, de economische belangen, de ontwikkelde commerciële samenleving van Rotterdam en zijn universitaire studies in Leiden, waren getekend door die andere grote Rotterdammer, Erasmus.
In zijn ‘Fabel van de bijen’ rekende Mandeville af met de overheersend moralisme van zijn tijd (hij werd geboren in 1670) en legde hij de basis voor een nieuwe economie. Immers, zo stelde hij, niet de deugd maar de ondeugd, het eigenbelang, zet mensen aan tot actie. Mandeville beschreef hoe het gedrag van mensen voortkwam uit hun passies, schrijft Willemsen, waarvan het eigenbelang het sterkst was. ‘Deze passies leiden niet tot een strijd van allen tegen allen, maar resulteerden in een samenleving waarin mensen hun passies konden verwezenlijken.’ Zijn tegenstanders verweten hem egoïsme en ondeugd te propageren. Dat was niet zo, volgens biograaf Willemsen, hij doorzag en beschreef dat het eigenbelang de drijvende passie van de mens is.
Schatplichtig
Mandeville was een een scherp en veelzijdig denker met een gouden pen. Grote denkers als David Hume, Adam Smith, Charles Darwin werden door Mandeville geïnspireerd.
Bernard Mandeville was heel ernstig van gedachten maar vertolkte dat in de stijl van zijn nieuwe vaderland. Swift, Defoe en Pope gingen hem voor met hun ideeën satirisch en luimig te verwoorden. Zo kon Mandeville vermomd radicale inzichten, ook over vrouwenemancipatie, uitdragen, oordeelt Frans Crols in zijn recensie. ‘Beschaving en hypocrisie werpen een scherm op om de eigenlijke bedoelingen van het eigenbelang te verbergen. Dat beschreef Mandeville tot in detail en dat was geen amorele theorie zoals velen hem nadroegen. Hij schreef zonder opsmuk precies zoals het was, zuiver en oprecht.’
Bernard Mandeville – een ondeugende denker is verkrijgbaar in onze online boekwinkel.
PS: heeft u ook genoten van de superstrijdlust van de onverzettelijke Wout Van Aert in de voorbije drie weken?
Het boek Wonderwout kreeg een nieuw Ronde van Frankrijk-hoofdstuk en is vanaf donderdag verkrijgbaar in onze webwinkel. Bestellen kan hier.
Wekelijks biedt het Boekenteam een exclusieve ‘lees’ aanbieding, terug te vinden in de Doorbraak boekenwinkel én in Boeken.cafe. Veel leesplezier!
Hoe het Shellconcern de afgelopen 130 jaar als een kameleon door de veranderende geopolitieke en maatschappelijke werkelijkheid bewoog.
