Van Willem de Zwijger tot Guy Verhofstadt: goede literatuur voor slechte tijden

Nog maar net werd de Libris Geschiedenis Prijs uitgereikt aan René van Stipriaan voor diens inderdaad voortreffelijke bio over Willem de Zwijger of daar wordt donderdag al de gelukkige van de Boekenbon Literatuurprijs door juryvoorzitter Guy Verhofstadt bekendgemaakt.

Waarheidscrisis

Na al het gedoe over de canon en het gemis aan een Antwerpse Boekenbeurs en dito stadsdichters zou je het bijna gaan vergeten: oktober en november zijn de maanden bij uitstek waarin prijzenmanna over de hoofden van het nijvere schrijversgild wordt uitgestrooid. Verleden week ging er 20.000 euro naar De Zwijger, het levensverhaal van Willem van Oranje, alias ‘De Zwijger’. Van Stipriaan, die eerder al zijn strepen als biograaf verdiende met een monografie over Bredero, serveert in bijna duizend bladzijden het hectische leven van de prins die steeds op zoek was naar geld voor zijn oorlog tegen de Spanjaarden.

Van Stipriaan beschrijft haarfijn hoe er in de 16de eeuw al een ‘waarheidscrisis’ bestond, waarbij elke partij met fake news – gedrukte pamfletten in dit geval – elkaar bestookte. Toen De Zwijger in 1584 in Delft op bevel van Filips II werd neergekogeld, had hij niet kunnen bevroeden dat zijn bloedlijn een koninklijke Nederlandse dynastie van Oranje op de troon zou brengen. Tot vandaag.

Eerste Boekenbon Betoog

Het was immers De Zwijgers bedoeling om een republiek te installeren. Ironisch hoe het Vlaamse en Brabantse gewest, de grootste geldschieters van Willem, uiteindelijk het pleit grandioos zouden verliezen. De Nederlandse gewesten die maar mondjesmaat Willem sponsorden, gingen in de 17de eeuw een Gouden Eeuw tegemoet. De Vlaamse territoria onder Spaans juk daarentegen, verarmden zienderogen, tot in 1815 de Nederlandse broeders van weleer voor korte tijd opnieuw hun schouders zetten onder een reünie van Vlaanderen en Nederland. De rest is vanaf 1830, zoals geweten, Belgische geschiedenis.

Uitgerekend de Belgische ex-premier Guy Verhofstadt mag donderdag 10 november in Den Haag de honneurs waarnemen bij de bekendmaking van de Boekenbon Literatuurprijs en er aan één van de vijf genomineerden een cheque van 50.000 euro overhandigen. De organisatie geeft nog mee dat er die avond voor het eerst ook een heus Boekenbon Betoog wordt gehouden door juryvoorzitter Verhofstadt zelf. Verhofstadt suggereert op de site van de organisatie dat hij allicht een lofrede zal afsteken op de kwaliteit van de recente Nederlandstalige literatuur want: ‘Slechte tijden zorgen voor goede literatuur.’

Verlies

Het moet gezegd dat de zes juryleden, onder wie twee Vlaamse, uit de oogst van 565 boeken een verfrissende, zeg maar experimentele keuze hebben gemaakt. En dat de relatief ‘slechte tijden’ waarin we leven daarin ruimschoots aan bod komen. Dat begint al met Carmien Michels, de enige Vlaamse kanshebber op de geldzak van 50.000 euro. Vaders die rouwen heet haar verhalendebuut toepasselijk. Ook in De Mitsukoshi Troostbaby Company van Auke Hulst, misschien wel de grootste kandidaat voor de lauweren, begint alles met het verlies van een ongeboren kind en de zoektocht naar technologische compensatie voor dat niet te harden gemis.

De andere beide genomineerden zijn Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost van Donald Niedekker en Het lied van ooievaar en dromedaris van Anjet Daanje. Het zijn ieder op hun manier historische romans die het rekkelijke canvas van de geschiedenis gebruiken om er hun ding mee te doen. Buitenbeentje is Niña Weijers, met haar essaybundel Zelf doen waarin columns uit De Groene Amsterdammer worden gerecycleerd.

Carmien Michels

De 32-jarige Michels is wat blij dat ze met haar zes verhalen dankzij deze nominatie nu enige aandacht in de media krijgt. Ze had in het wereldje al een reputatie met haar optredens als slam dichteres. Ik heb haar ooit zien performen in woord én daad, en dat was tamelijk indrukwekkend.

Maar de beide romans die ze publiceerde, veroorzaakten nauwelijks een rimpeling in de literaire kikkerpoel. Vaders die rouwen begint sterk met een lang kortverhaal ‘Mijn vader is’, waarin twee dochters op zoek gaan naar het geheim van hun zwijgende vader-dokter. Blijkt dat hij als jongetje uit een gemengd huwelijk vanuit Congo naar België werd gestuurd. Zo verweeft Michels dus een familiegeschiedenis met de manier waarop het koloniale verleden vandaag opnieuw aan de orde is.

Broodnodige vaderverhalen

In de andere verhalen krijgen we ook vaders te zien die het moeilijk hebben, ook al sloven ze zich soms uit om zich van hun beste kant te laten zien. Het zou dus te eenvoudig zijn om Michels fantasierijke vertellingen als een loutere afrekening met het traditionele patriarchaat af te doen. Ze laat zich trouwens niet vastpinnen op al te realistische beschrijvingen maar slaat vaak een lichtjes absurdistische toon aan. Haar personages, zeker de vrouwelijke, doet ze graag in het hoofd ontsporen.

Na de vele moederboeken van mannelijke schrijvers, zoals Tom Lanoye, Erwin Mortier, Arnon Grunberg en Adriaan van Dis, krijgen we nu dus eindelijk ook de broodnodige vaderverhalen. Waar de zonen vaak nogal hagiografisch hun mama op een voetstuk zetten, doen de dochters eerder schamper over hun verwekkers. Niet alleen de schrijvende dochters, zoals deze Michels, maar ook auteurs als Sam De Graeve (Dag vader,) of Chrétien Breukers (Praag aan zee) trouwens.

Russische popjes

Of Hulst uiteindelijk de gelukkige zal worden, valt natuurlijk af te wachten. Maar hij stond al op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2022 die toen verrassend naar Wormmaan van Mariken Heitman ging. In deze vijfde roman is Hulst alleszins op zijn best, ook al moet je als lezer het hoofd erbij houden.

Als Russische popjes heeft Hulst immers een ingenieus verhaal-in-het-verhaal geconstrueerd waarin een schrijver over een schrijver vertelt. Maar het beeld van een nabije toekomst waarin een hoogtechnologische Big Brother-staat het leven van het fragiele individu stuurt, beklijft. Daarmee houdt Hulst impliciet een pleidooi voor het weerloze menselijke lichaam.

Genderbalans

Enig nadeel voor Hulst is misschien de genderbalans die in het geval van de Boekenbon Literatuurprijs de laatste jaren nadrukkelijk overhelt naar zogenaamde ‘witte cismannen’, blanke heteromannen dus. Het is geleden van 2013 dat met Joke van Leeuwen nog eens een vrouwelijke auteur aan het feest was. Dat opent dan weer perspectieven voor outsiders Daanje, Weijers en – wie weet – Michels.

De Vlaamse schrijvers werden sinds Koen Peeters’ uitverkiezing voor De mensengenezer in 2017 immers ook keer op keer over het hoofd gezien. Voor een Vlaamse winnares moeten we zelfs terug gaan tot de tijd toen de dieren nog spraken met Brigitte Raskins Het koekoeksjong uit 1989.