Columbus en Leopold II: rijp voor het stort?

Een beeld van Columbus moet weg. Dat vinden sommige gemeenteraadsleden in Barcelona. Heeft het voorstel kans op slagen? De discussie kadert in de toenemende herevaluatie van historische figuren.

Op 26 september verschijnt een opmerkelijk bericht in de Spaanse krant ‘El País’. Het betreft het voorstel van enkele gemeenteraadsleden in Barcelona om Christoffel Columbus te bannen uit de stad. Het beeld van de befaamde ontdekker van Amerika pronkt op een hoogte van 57 meter daar waar de Ramblas uitmonden in de oude haven van de Catalaanse hoofdstad. Niet voor lang meer, als het van de links-radicale politici van de Candidatura d’Unitat Popular (CUP) afhangt.

De CUP is ook radicaal voor Catalaanse onafhankelijkheid. Het valt dan ook niet te verwonderen dat ze in hetzelfde voorstel het verwijderen van Spaanse vlaggen en van monarchistische symbolen bepleiten. Maar wat heeft Columbus deze vertegenwoordigers misdaan?

Onderwerping Amerika

De Genuese zeevaarder staat volgens de gemeenteraadsleden symbool voor het imperialisme. Hij was de eerste in een lange rij mensenrechtenschenders die het continent Amerika zuiverden van oorspronkelijke inwoners en van slavenarbeid het modus operandi maakten. Door de blijvende bewieroking van de persoon Columbus legitimeert men, volgens de CUP, wandaden die volgden op de onderwerping van Amerika.

De linkse partij lijkt te reageren op een dynamiek die al langer bezig is omtrent de figuur Columbus in de Verenigde Staten. Iedere oktober klinkt er kritiek wanneer het Columbus Day is. Critici wijzen op het sprookjesgehalte van de festiviteiten. Met de kennis die we vandaag hebben, moeten we de gevolgen van Columbus’ daden in een kritisch daglicht stellen en niet vieren.

Als we nog iets verder teruggaan in de tijd zien we hoe meerdere Latijns-Amerikaanse landen Columbusdag transformeerden in een viering van het gemengde ras. Landen als Argentinië en Mexico benoemden de dag reeds ‘Dag van het Ras’ in de eerste helft van de twintigste eeuw. Niet verwonderlijk: meer dan in de VS vond in Latijns-Amerika een grote vermenging plaats tussen verschillende rassen waaruit iets nieuws ontstond: de mesties.

Herevaluatie geschiedenis

Het voorstel van de CUP kadert eveneens in andere context. De kennis van de onderwerping of genocide der indianen dateert immers niet van gisteren. Eerder dan een bewustwording van de zwaarheid van de feiten is het een herevaluatie van de geschiedenis en van historische figuren. Vroeger zei men vaker: het was een andere tijd, de normen en waarden verschilden danig. Vandaag schrikt men er niet voor terug om het verleden te beoordelen met het moderne, universele waarden- en normenpakket.

De tijdsgeest blijkt niet langer een excuus. Daarom zie je – vooral in het soms erg politiek correcte Amerika – de vraag van studenten om Woodrow Wilson te verwijderen uit de naam van een campus op universiteit Princeton. Wilson, president ten tijde van de Eerste Wereldoorlog en oud-voorzitter van Princeton, is door middel van herevaluatie ongeschikt bevonden voor herdenking. Waarom? Omdat hij voorstander was van raciale segregatie.

De activisten wijzen het argument van tijdsgeest af. Hij stond aan de moreel foute kant en dient hiervoor niet beloont te worden. Princeton besluit uiteindelijk de naam te behouden maar belooft wel zijn figuur kritisch te duiden.

De laarzen weerklinken

Ook bij ons duikt er een gelijkaardige beweging op. Denk maar aan het groeiend ongenoegen met de monumenten aan koning Leopold II. Vorig jaar schrapte de stad Brussel een hommage aan de vorst die België – en vooral zichzelf – Congo schonk.

De annulatie volgde op kritiek van Groen-parlementslid Bruno De Lille en Dyab Abou Jahjah. Leopolds koloniaal beleid omschrijft men hoe langer hoe meer als genocidaal. Sommige tegenstanders pleiten daarom voor een volledige verwijdering van Leopold II uit het straatbeeld – gaande van monumenten tot straatnamen.

In dit rijtje kunnen we ook minister Jan Jambons uitspraken over collaborateurs plaatsen. De befaamde woorden ‘dat zij hun redenen hadden’ mondden uit tot een schandaal waarin de pathetiek van Laurette Onkelinx (PS) ongekende hoogtes kende. Hoort u de laarzen nog weerklinken?

Jambon maakte een denkfout die niet langer iedereen duldt. Zeggen dat collaborateurs eigen redenen hadden is laakbaar – ongeacht dat je in een adem verklaart dat die collaboratie fout was. Deze veroordeling volstaat niet meer. Nuancering staat gelijk aan goedkeuring.

‘Frivool initiatief’

Een dag na de bekendmaking van het voorstel reageert de woordvoerder van Ada Colau, de linkse burgemeester van Barcelona. Er zijn geen plannen van het bestuur om het standbeeld te verwijderen, stelt hij. Het debat erover is daarentegen wel legitiem volgens de burgemeester.

Een gemeenteraadslid laat weten dat hij het een ‘frivool initiatief’ vindt. ‘Laten we de echte problemen zoals armoede aanpakken en niet een standbeeld van Christoffel Columbus’, aldus Joaquim Forn van CiU.

Columbus blijft dus op zijn sokkel. De vraag is: hoe lang nog?

Foto: (c) Reporters