Kosmopolis is een speeltuin

Wallstreet, in de roman Cosmopolis van Don DeLillo, is in de toneelversie van Johan Simons een speeltuin midden in een woonwijk. Op goed twee uur tijd wordt de neergang geschetst van een beursgoeroe. Speels en spannend.

Is Rome de politieke hoofdstad van de wereld, New York City is die van de financiële wereld. De stad is echter niet belangrijk in de toneelversie van Johan Simons. Voor hem draait het zelfs niet eens om het geld. Stad en geld zijn maar kapstokken. Al zijn beide wel aanwezig, in virtuele zin. Daarom even die wereld geschetst, om de voorstelling ten volle te begrijpen.

De beurshandel

De grootste beurs van New York is de New York Stock Exchange. Ze heeft een dagelijkse omzet van 1 520 miljard dollar. Heeft iemand dat bedrag ooit gezien? De totale geldomzet van de wereld is een wolk. Tot die zo zwaar weegt dat zij barst. Om eenmaal leeg toch niet leeg blijken te zijn. Zoals die gevuld eigenlijk ook niet zo zwaar woog. Zwaar of licht, leeg of gevuld… in de beurshandel betekenen ze niets. De huidige beurshandel is een wereldoorlog met slachtoffers en helden. Aan een tempo dat hij geen tijd gunt aan diplomatie en logica. Waar die er niet zijn, is er geen vrede.

Lucratief

En nu terug naar waar het Don DeLillo en Johan Simons om te doen is.

Het leven is een gedachte, volgens Voltaire, en dat is ook het uitgangspunt van de geldhandel. De speculanten zal het worst wezen of geld al dan niet bestaat. De media spelen daar op in. Zijn altijd op zoek naar sensatie. Het is namelijk lucratiever om de op- en neergang te beschrijven van iemand die sneller leeft dan het geluid, dan van iemand die trager leeft dan een luiaard. Dezelfde tactiek en insteek volgde Shakespeare. Al zijn stukken spelen zich af aan het hof, of er vlakbij. DeLillo heeft het hof in de vuilnisbak gekieperd en die vervangen door de beurs. Johan Simons sprong van de beurs naar een speeltuin. Het leverde een spannende roman én een boeiende voorstelling op. Met een verhaal dat, mits wat verbeelding, ook het uwe kan zijn.

Het verhaal

Eric Packer, 28 jaar, topspeculant en rijk, is de hoofdpersoon uit Don DeLillo’s roman Cosmopolis uit 2003. Het verhaal volgt een dag uit het leven van Eric Packer, waarin niets, maar tegelijkertijd ook heel veel gebeurt. Packer stapt ’s morgens in zijn limousine. Op weg naar de kapper gebeuren er vreemde dingen. Een collega wordt neergeschoten, een beroemde rapper begraven en er is een grote demonstratie. Ook stappen er onderweg allerlei mensen in. Packers vrouw bijvoorbeeld, en zijn adviseurs. Aan de hand van hun commentaren komen we te weten hoe Packers zaken er op dat moment voorstaan. Hij handelt namelijk in de Japanse munt. Helaas stijgt de yen naar ongekende hoogte, waardoor Packer veel geld aan het verliezen is. Af en toe onderbreekt Packer de rit, om te lunchen of zijn vriendinnen op z’n prettigst te bezoeken. Tot hij geconfronteerd wordt met een ontslagen werknemer die hem met de revolver op de borst de ogen doet openen: arm is rijk en rijk is arm. Er volgt een schot. Moord of zelfmoord?

Wijkspeeltuin

Wat moet Johan Simons voor ogen hebben gestaan toen hij naar een concept zocht? Dat ieder van ons een rol krijgt en zijn ding doet in de speeltuin van zijn wijk, zijn leefgebied. Een pracht van een vondst maar niet eens zo vergezocht. Kinderen spelen al om de ander te verslaan. Iemands zandkasteel moet groter zijn dan dat van zijn broer en zijn blikken auto langer en groter dan die van de buurjongen. Het decor werd dan ook een speeltuin, met schommel, zandbak en speelgoed. De spelers lopen erbij als achtjarigen. Ze gooien knuffelratten naar elkaar. Dat was een bijkomende reden voor Simons om een speeltuin als speelplein te nemen: mensen gedragen zich al te vaak als kleuters. En niet alleen de dommerds.

Spits bedacht

Het eindresultaat is, in tegenstelling tot wat we van Johan Simons gewend zijn, een bescheiden voorstelling. Maar juist in de bescheidenheid vond hij de juiste vorm. Een vorm waaraan de spelers plezier beleven, en dat aan de toeschouwers tonen. Elsie de Brauw springt huppelend van de ene rol in de andere; zij is Eric Packers vrouw, financieel directeur, marketing manager en zijn dozijn minnaressen. Ook Mandela Wee Wee speelt meerdere rollen. Kapper, dokter, bodyguard, chauffeur en personeelschef. Enkel Pierre Bokma en Bert Luppes houden het bij één rol. De eerste als Eric Packer en de tweede als de werknemer die verbitterd wraak wil nemen.
Wat het publiek in wezen ziet is kindertoneel — volwassen en spits bedacht en gebracht.

Ratten

De live muziek van het BL!NDMAN kwartet en de elektronische door Benjamin Dousselaere versterken op de juiste wijze de spanning en de gevoelens.
En waar staan het spelen en smijten met ratten voor? Goeie vraag. Ze zijn de artificiële kapitalen waarmee de speculanten elkaar trachten te wurgen.
Voor de duidelijkheid. De oorspronkelijke titel van de roman werd voor de Duitse voorstelling behouden. Voor de Nederlandstalige werd de beginletter C een K.

Met Kosmopolis eindigt de samenwerking van Johan Simons en het NTGent. Deze integere voorstelling zal niet te zien zijn in Gent. Een morele moord. Wie de moordenaar is laat zich makkelijk raden.

guido lauwaert
gent, 2017-10-03

KOSMOPOLIS – productie Ruhrtriiiennale en NTGent
Regie Johan Simons – dramaturgie Koen Tachelet – scenografie Bettina Pommer – kostumering An De Mol
Bourlaschouwburg Antwerpen:
vrijdag 13 en zaterdag 14 oktober –
Vervolgens op reis in Nederland tot zaterdag 25 november

www.ntgent.be