Crisis vuurt Catalaans nationalisme aan

De ‘Nationale Assemblee van Catalonië’ had als volksbeweging opgeroepen om op 11 september, de Diada Nacional of Nationale Feestdag, te betogen voor onafhankelijkheid. Het werd de grootste betoging ooit in Barcelona, en dat op de dag waarop drie eeuwen eerder, in 1714, de Catalaanse troepen het onderspit dolven tegen de Spaanse Bourbonkoning Filips V en Catalonië zijn autonomie verloor. Nu trokken anderhalf miljoen betogers vreedzaam door de straten met de leuze ‘Catalunya, Nou Estat D’Europa’ (Catalonië, Nieuwe Staat van Europa). Onder hen ook de 82-jarige Jordi Pujol, gewezen minister-president van Catalonië en boegbeeld van het Catalaanse zelfbewustzijn. Naar eigen zeggen was hij eindelijk bekeerd tot het separatisme omdat Spanje zijn natie in een ‘verstikkende greep’ zou houden.

Transfers

Volgens recente peilingen is 51 % van de zeven miljoen Catalanen gewonnen voor een onafhankelijk Catalonië. 8 procent meer is dat dan vorig jaar. De economische crisis wakkert dat verlangen aan. Catalonië draagt elk jaar 18 miljard euro ofte 9 % van zijn regionaal bruto sociaal product af aan de schatkist in Madrid. Ondertussen gaat het zelf gebukt onder een torenhoge schuld van 42 miljard €. Volgens critici is dat mee een gevolg van verkwisting, volgens de Catalaanse minister-president Artur Mas (Convergència i Unió) is het te wijten aan de manier waarop de transfers worden verdeeld: Doordat Catalonië 16 miljard euro meer betaalt dan het ontvangt, is de rijkste industriële regio van Spanje tot nettobetaler verworden. Barcelona moet nu zelf aankloppen bij Madrid voor noodhulp (een dikke 5 miljard euro), de buikriem aanhalen en snoeien in de uitgaven. Mas toog op 20 september naar Madrid om met de Spaanse premier Mariano Rajoy te onderhandelen over een ‘fiscaal pact’ voor meer fiscale autonomie en minder afdrachten. Rajoy wilde Catalonië geen ‘voorkeursbehandeling’ gunnen onder het mom dat zulke zaken in een groter verband met de 17 regio’s van Spanje moeten worden besproken. Mas mocht dan wel van een koude kermis terugkomen, onder het scanderen van slogans als ‘Yes, we CAT’ onthaalde een enthousiaste menigte de man die het aangedurfd had in Madrid een oude Catalaanse eis op de tafel te leggen. De golf van Catalaans nationalisme komt hem niet ongelegen. Als leider van een minderheidsregering moest hij al stand zien te houden tegen de kritiek die hij voor zijn noodgedwongen besparingspolitiek oogstte. Nu kon hij de ergernis van de burger afleiden naar Madrid als aanstichter van een onrechtvaardig transfersysteem. Door op 25 november vervroegde verkiezingen uit te schrijven hoopt Mas een meer solide basis voor zijn partij te verwerven.

‘Hersenspinsels’

Het Catalaanse parlement keurde met een tweederde meerderheid een resolutie goed om de regering op te vorderen in de volgende regeerperiode een referendum over de onafhankelijkheid te organiseren. Madrid beweert dat alleen de Spaanse staat referenda op het getouw mag zetten. In 2008 had Baskenland al een plebisciet over het recht op zelfbeschikking moeten afblazen omdat het Grondwettelijk Hof dat voornemen als ‘ongrondwettelijk en nietig’ had bestempeld. Mas wil eerst in overeenstemming met de wet handelen, maar als het niet mag toch zijn zin doordrijven. De Spaanse regering is vastbesloten ‘ferm’ in te gaan tegen de Catalaanse afscheidingspolitiek. De Spaanse minister van Buitenlandse Zaken waarschuwde dat de EU nieuwe staten slechts met eenparigheid van stemmen kan aannemen. Ook koning Juan Carlos verwijt in een ‘open brief’ op zijn webstek de Catalaanse en Baskische nationalisten ‘hersenspinsels’ na te jagen. In tijden van crisis is de ‘krachten versplinteren’ het slechtste wat Spanje volgens hem kan doen. Verschillende Catalaanse stemmen veroordeelden de uitspraken van de koning als een schending van zijn grondwettelijke opdracht als onpartijdige scheidsrechter. Merkwaardig is de houding van Rubalcaba, de leider van de Spaanse socialisten. Die gaf zijn traditioneel verzet tegen het Catalaanse autonomiestreven op door nu te pleiten voor een Spaans-Catalaanse Federatie als een weliswaar nog verder uit te werken concept.