De Alfa en Omega van het leven

Sinds 1990 is zwangerschapsafbreking in België onder bepaalde voorwaarden toegelaten. Om de gecontesteerde wet goedgekeurd te krijgen, moest Boudewijn een dagje verlof nemen als koning, ter vrijwaring van zijn geweten. De wet geeft elke vrouw het recht om een abortus te laten uitvoeren tot 12 weken na de bevruchting zonder aanwezigheid van een noodtoestand. Voorbij 12 weken is het enkel mogelijk bij levensgevaar voor de vrouw of een ongeneeslijke kwaal bij het kind, na advies van een tweede arts.

Technisch gezien begint de eerste week van de zwangerschap op de eerste dag van de laatste menstruatie en eindigt ze over het algemeen 40 weken later met een bevalling. Aangezien de eisprong slechts 2 weken na de eerste dag van de menstruatie gebeurt, is men dus reeds 2 weken ‘zwanger’ alvorens het eitje wordt bevrucht. Men kan argumenteren dat het weerhouden van seks of het gebruik van voorbehoedsmiddelen, leiden tot een afbreken van die ‘zwangerschap’. Gezien gebrek aan seks en gebruik van condooms nog steeds onbestraft blijven in ons land, is een zwangerschapsonderbreking tot 2 weken dus alvast toegelaten. Opgelet, er zijn wel degelijk streng-religieuze groeperingen, zoals onder andere de katholieke, waar het gebruik van voorbehoedsmiddelen en niet-voortplantingsgerichte seks als zonde wordt/werd beschouwd. Herinner u het uiterst kroostrijke gezin dat ‘Every Sperm is Sacred’ zingt in Monty Python’s The Meaning of Life.

Aantal weken

België koos in 1990 dus voor het toelaten van abortus  tot 12 weken na conceptie of week 14 op 40. Op dat moment is de toekomstige baby gemiddeld 8cm groot en weegt 45gr. Ik heb het even opgezocht (pdf): van de 61 landen die dit soort abortus toelaten, lijkt de consensus rond 10 weken na conceptie te liggen, met slechts enkele uitzonderingen richting latere abortus. In Nederland ligt de grens tot op het moment dat de vrucht buiten het lichaam kan overleven, in praktijk 22 weken (strafrechtelijk 24 weken).

Potentieel leven

Net na de conceptie over een baby spreken is ridicuul. Het zijn cellen die bij elkaar komen en een fantastisch avontuur opstarten om finaal nieuw leven te creëren. Dezelfde potentie tot leven zit reeds vervat in de afzonderlijke cellen. Toch spreken we niet over babymoord als de ene cel vruchteloos op de rotsen wordt gestort of de andere maandelijks in de hygiënische zak belandt. Mijn teelballen bevatten letterlijk miljoenen potenties tot leven, maar de meeste mensen — inclusief mezelf — lijken het best oké te vinden dat slechts enkele daarvan resulteren in een levend wezen. Een vrouw heeft bij de puberteit ongeveer 400.000 eicellen waarvan tijdens haar leven 300-400 effectief de eisprong wagen. Haar potentie tot leven is dus beduidend kleiner, maar ook hier wordt niet verwacht dat elke eisprong effectief een kind oplevert.

3 maanden bibberen

In een tijd toen realisme nog overheerste, hebben slimme mensen lang en diep nagedacht over het moment binnen dat proces waarop de potentie tot een kind effectief een kind wordt. De maatschappij lijkt te aanvaarden dat de cut-off  rond 10-12 weken ligt. Het lijkt alvast niet arbitrair gekozen. Kijk in je omgeving, doe een rondvraag. Er is een gouden regel om een zwangerschap pas openbaar te maken na 3 maanden. Als de foetus deze periode overleeft, gaat men ervan uit dat hij levensvatbaar is en waarschijnlijk de geboorte haalt. Vóór die 3 maanden zwijgen ouders-in-spe liever, omdat het pijnlijk is om een miskraam te melden.

Mensen weten niet goed hoe reageren op vroege miskramen. Goedbedoelde reacties variëren van ‘het zijn nog maar cellen, hè’ over ‘de natuur heeft het zo gewild’ tot ‘het zou toch geen leven gehad hebben’. In hun onbeholpenheid om troost te bieden, leggen mensen vaak onbewust de vinger op de wonde: we linken ‘leven’ immers vaak aan ‘zinvol’. Als we abortus even beperken tot die met een strikt medische reden, gebruiken we in se dezelfde argumenten die de natuur zelf gebruikt: wat niet ‘zinnig’ levensvatbaar is, wordt afgedreven. De natuur hanteert zélf parameters om te bepalen wie mag leven en wie niet, wát een wíe mag worden. Ze is een machine die gedurende vele miljoenen jaren werd getuned, maar ze blijft rudimentair. Grove fouten worden eruit gehaald, maar meer latente gevallen glippen door de mazen van het net. Men kan argumenteren dat mensen dit net fijnmaziger maken.

Ik ben zelf geen tegenstander van abortus, zeker niet in de zin waar de mens de natuur een handje helpt om de weeffouten uit de machinerie te halen. Ik zou persoonlijk nooit een ‘convenience’-abortus overwegen (mocht ik er als man überhaupt een zeg in hebben), maar ik heb er geen probleem mee me te schikken naar een maatschappij die het transitiemoment vastlegt en reguleert. 12 weken na conceptie lijkt me verdedigbaar.

Opbod

Waar diep werd nagedacht over 12 weken, lijkt momenteel een opbod gaande om de grenzen zover mogelijk te verleggen. In Virginia zijn derde-trimester abortussen toegelaten mits advies van drie dokters én als een voortgezette zwangerschap zou resulteren in substantiële en onherroepelijke mentale of fysieke schade aan de vrouw. Begin dit jaar werd een voorstel ingediend om de twee extra dokters en de woorden ‘substantieel en onherroepelijk’ te schrappen. Aangezien ‘mentale schade’ een zeer los begrip is, vreesden de Republikeinen voor gewettigde infanticide, theoretisch tot enkele minuten voor een voldragen bevalling, zoals de indiener van het voorstel hier toegaf. Het voorstel werd finaal weggestemd, maar het maakt duidelijk hoever men het onderwerp kan stretchen.

Wat er precies zo liberaal is aan een latere abortus ontsnapt mij. Op een bepaald moment stopt het baas-in-eigen-buik principe van de vrouw en krijgen de rechten van het ongeboren kind de overhand. 12 weken dus. Ook de religieus geïnspireerde tegenkanting ontsnapt mij. De natuur (lees: God) aborteert aan de lopende band; wie grote productiefouten vertoont binnen de eerste 3 maanden, mag het schudden. Door het mordicus aanhouden van ‘elk leven is heilig’ lijkt men heiliger dan de paus te willen zijn. Vreemd.

Open VLD

De argumentatie van de liberale partij voor de uitbreiding tot 18 weken is hallucinant flinterdun: abortustoerisme naar Nederland, en in Zweden kan het ook tot 18 weken. Als je niet aanvaardt dat er een moment is waarop potentie tot leven een écht leven wordt, dan kan je elke argumentatie uitbreiden naar 24, 30 of waarom niet 38 weken zoals in Virginia. Terwijl de 12-weken periode voor elke toekomstige ouder wél een specifieke betekenis heeft.

Wat Open VLD voorstelt, komt neer op het uitstellen van de rechten van een 12 weken oude foetus. Weet u trouwens wat het bezwaar is van Open VLD tegen een abortus op 24 weken: ‘We vinden dat veel te verregaand’, wat dus even goed van toepassing kan zijn op 18 weken. Het lijkt alsof Open VLD dit voorstel ergens op een bierviltje bij elkaar pende. Niet echt iets om extatisch te communiceren als was het een overwinning van de vrijgevochten vrouw.

Voltooid

Waar het woord abortus valt, sluipt gegarandeerd ook euthanasie de discussie binnen. Het was eveneens Open VLD die het debat opentrok met een pleidooi rond ‘voltooid leven’. Persoonlijk vind ik dat een prachtige term, die bovendien volledig de lading dekt. Vroeger was de natuur bijzonder genadig voor mensen die hun voltooid leven naderden: ze gleden weg en sliepen in. Het doet denken aan ‘ubasute’, de legende over senicide in Japan, waarbij ouders op een bepaalde leeftijd door hun familie de berg werden opgedragen om te sterven. Verfilmd in The Ballad of Narayama (1983), winnaar van de Cannes’ Palme d’Or. Toen kwam de mens-God die met zijn technische hybris zelf wil en ook kán beslissen wanneer een mensenleven voltooid is. De medische consensus lijkt te zijn: nooit, als we het kunnen vermijden.

Menselijke planten aan beademingsmachines die jarenlang wegkwijnen in een kamertje, zonder enige hoop op verbetering. Oudjes wiens geest al een tijdje in het hiernamaals vertoeft, maar wiens lichaam krampachtig op aarde wordt gehouden, soms gepaard met helse pijnen en nodeloos lijden. Het onafwendbare wordt eindeloos gerekt, maar op wiens vraag? Is het de geneeskunde die beslist welk leven is voltooid? De Maatschappij? Politici? Naaste familieleden?

Zelfbeschikking

In mijn ogen is dat makkelijk beantwoord: in de eerste plaats beslist uiteraard de persoon zelf. Drukt hij/zij de wil uit om te sterven of in leven gehouden te worden, ongeacht, dan zij het zo. Verliest hij/zij de capaciteit om die wens uit te drukken, dan valt die ongemakkelijke taak op de naaste familieleden.

Persoonlijk is dit mijn grootste vrees, als ik het levenseinde overpeins: dat ik te lang gewacht heb, waardoor de beslissing uit mijn handen wordt genomen, waardoor mijn kinderen worden opgezadeld met een onnoemlijke last. Waardoor de herinnering van wat je ooit was, misschien geleidelijk wordt vervangen door een heimelijk verlangen dat je uit je lijden wordt verlost. Daarom is het goed dat de dood uit de taboesfeer wordt gehaald. Praat over het einde, bespreek met je naaste familieleden wat jouw modaliteiten van een voltooid leven zijn. Leg de last van die moeilijke beslissing niet bij je familie of bij een dokter, maar houd het heft stevig zélf in handen.

Ik heb mensen in de familie gekend die afgrijselijk gestorven zijn, kermend van de pijn ergens in een tehuis. Levend gehouden vanwege een christelijke overtuiging die meent dat het niet de mens toekomt zijn levensloop te bepalen, maar die anderzijds niet de tweespalt ziet met dokters die God spelen.

Vrijheid

In de links-rechts wereld lijkt euthanasie een linkse dada en is rechts pertinent tegen. Bollocks. Individuele vrijheid moet zowat dé hoofdmotor zijn van elk rechtsdenkend persoon, terwijl overheidsbemoeienis linksgezinden doet kwijlen van verrukking. Het spijt me voor rechtsen die verontwaardigd dit stukje lezen, maar je rechts noemen en toch pertinent tegen de ultieme zelfbeschikking zijn, lijkt me moeilijk verenigbaar.

Waar je bij abortus de rechten van de vrouw moet afwegen tegen de rechten van het ongeboren kind, ligt dat bij euthanasie makkelijker. Het gaat over de wensen van een individu over zijn eigen levenseinde. Bij complexe dilemma’s waar voor elk standpunt wel iets te zeggen valt, kan mijn levensmotto misschien helpen: bij twijfel, kies altijd de kant van de persoonlijke vrijheid.