De Catch-22 van de samenvallende verkiezingen

In de laatste rechte lijn naar het institutioneel akkoord van 11 oktober 2011 dook er nog een lastige hindernis op. CD&V was de enige partij die niet wilde dat de federale en regionale partijen voortaan altijd zouden samenvallen. Met de eindmeet in zicht overtroffen de onderhandelaars zichzelf, en toverden ze een laatste onmogelijk compromis uit hun hoed. Dat leidde tot een aantal grondwetsartikels die in absurditeit niet moeten onderdoen voor de regeltjes waarmee gevechtspiloot John Yossarian wordt geconfronteerd in Catch-22 van Joseph Heller. 

Tijdens zijn toespraak vorige maandag (7 maart 2016) bracht minister-president Geert Bourgeois de kwestie opnieuw onder de aandacht. Vlaanderen moet de bevoegdheid krijgen om de regionale verkiezingen los van de federale te organiseren, zo zei hij. Maar daarvoor moest eerst een federale bijzondere wet worden goedgekeurd, in uitvoering van de zesde staatshervorming.

Hoe zit dat precies in elkaar? Om te beginnen heeft de jongste grondwetsherziening de federale legislatuur uitgebreid van vier naar vijf jaar. Op die manier duren de regionale en de federale legislatuur even lang en vallen de verkiezingen vanaf 2014 de facto samen. Die gelijktijdigheid is echter niet structureel en wordt verbroken van zodra er vervroegde federale verkiezingen zijn. Stel dat de regering over een paar weken valt naar aanleiding van de begrotingscontrole. Dan kan het federale parlement worden ontbonden en volgen er nieuwe Kamerverkiezingen. In dat geval is de synchronisatie tussen de federale en de regionale verkiezingen doorbroken: de volgende regionale en Europese verkiezingen vinden plaats in 2019 en de volgende federale normaalgezien in 2021. Exit samenvallende verkiezingen.

Daarnaast ecchter werd in de Grondwet het principe opgenomen dat de federale verkiezingen altijd op dezelfde dag vallen als de vijfjaarlijkse Europese verkiezingen. Een vervroegde ontbinding van de Kamer blijft mogelijk, maar in dat geval zal de legislatuur maar duren tot de dag van de Europese verkiezingen volgend op die ontbinding. Om deze regeling in werking te laten treden moet echter eerst een bijzondere wet worden goedgekeurd, ten vroegste dus na de verkiezingen van 2014. Tegelijkertijd wordt voorzien in de mogelijkheid om, ook via een bijzondere wet, de constitutieve autonomie van de deelstaten uit te breiden. Die zouden de mogelijkheid krijgen om zelf, via een bijzonder decreet, hun verkiezingen los te koppelen van de Europese verkiezingen en op een ander moment te organiseren. Maar die bevoegdheid kan enkel worden verleend als ook de koppeling van de federale aan de Europese verkiezingen van kracht wordt. 

De Catch-22 zit hem dus hierin: om de deelstaten toe te laten hun verkiezingen te ontkoppelen van de federale moeten de federale en de deelstaatverkiezingen eerst structureel aan elkaar worden gekoppeld. Het volgende zou kunnen gebeuren: op federaal niveau wordt een bijzondere wet goedgekeurd om de koppeling van de federale aan de Europese verkiezingen in werking te laten treden. Tegelijkertijd krijgen de deelstaten de bevoegdheid om hun eigen verkiezingen los te koppelen van de Europese. Maar in het Vlaams Parlement is er geen tweederdemeerderheid voor die loskoppeling via een bijzonder decreet. Resultaat: Vlaamse, federale en Europese verkiezingen vallen voortaan altijd samen.

Dit scenario is niet zo denkbeeldig. Op federaal niveau zou de bijzondere wet gemakkelijk kunnen worden goedgekeurd door een monstercoalitie van voorstanders van samenvallende verkiezingen, en voorstanders van de bijkomende constitutieve autonomie voor de deelstaten. Maar op deelstaatniveau zal die eerste groep dan natuurlijk afhaken, zodat de tweederdemeerderheid niet wordt gehaald.

De tegenstanders van samenvallende verkiezingen zouden dus enkel mogen instemmen met de federale bijzondere wet, als ze waterdichte garanties hebben dat er in het Vlaams Parlement een tweederdemeerderheid is voor de loskoppeling. Maar als die garantie er is, dan zullen de voorstanders van samenvallende verkiezingen in de Kamer natuurlijk terugkrabbelen en is het de federale bijzondere meerderheid die in het gedrang komt. Dat zal dan vooral afhangen van de houding van de Franstalige partijen.

Het zal overigens niet zo evident zijn om in het Vlaams Parlement een tweederdemeerderheid te vinden voor aparte Vlaamse verkiezingen. Enkel N-VA, CD&V en Vlaams Belang zijn daar voorstander van, maar die hebben samen geen tweederdemeerderheid. Zo’n meerderheid zal wellicht altijd mee door het Vlaams Belang geleverd moeten worden, met alle politieke complicaties van dien. Bovendien is het twijfelachtig of CD&V, als puntje bij paaltje komt, wel zo enthousiast zal zijn om opnieuw aparte regionale verkiezingen te organiseren. Tegenover de democratische en Vlaamsgezinde argumenten pro, staan immers de praktische en financiële argumenten contra. Aparte regionale verkiezingen zijn een bijzonder dure aangelegenheid voor de partijen. Het zou niemand verbazen mocht dat argument finaal zwaarder wegen voor een CD&V met een afgezwakt Vlaams profiel.

Misschien zou het dus verstandiger zijn om de bijzondere wet niet goed te keuren in de Kamer, en het status quo te behouden. Dan is het enkel maar wachten op een regeringspartij die vervroegde federale verkiezingen uitlokt en zo de Catch-22 doorbreekt. Die partij zou Vlaanderen én de democratie een enorme dienst bewijzen.

 Foto: (c) Reporters