De gelovige, de solipsist en de olifant

Dinsdag was het Mechelendag op ‘De Afspraak’, het duidingsprogramma op Canvas. De studio werd bevolkt door burgemeester Somers (Open Vld) en Mechelaars Yasmien Naciri en Wilfried Hendrickx. Presentator Schols benadrukte die Mechelse rode draad bij aanvang van het programma. Er was echter nog een rode draad die de genodigden verbond. 

Studente Yasmien Naciri kreeg de kans om haar opiniestuk, die ochtend gepubliceerd door ‘De Morgen’, toe te lichten. In die column vraagt ze zich af waarom het een decennium moest duren vooraleer Mechelse moslims aldaar begraven konden worden volgens hun eigen riten. De liberale burgemeester toonde begrip voor haar frustratie maar benadrukte het feestelijke feit er nu een akkoord is. Morele thema’s en geloofskwesties gaan nu eenmaal niet over een nacht ijs. De welbespraakte studente kwam oprecht en geloofwaardig over. Met de nodige solide argumenten uitte ze een begrijpelijke verzuchting. Waarom zouden mensen die hier geboren zijn elders begraven moeten worden?

Islamofoob Vlaanderen?

Of je nu voor of tegen een aparte moslimsectie bent in een kerkhof: het is lovenswaardig dat iemand uit de gemeenschap zelf het debat aanwakkert met een degelijk betoog. Al moet gezegd dat de Mechelse N-VA ietwat fel wordt aangepakt – al is dat misschien door eigen communicatief onvermogen. Nu lijkt het alsof de partij moslims buiten de kerkhoven wil houden, terwijl de eigen webstek formuleert dat ze de ‘publieke ruimte zo neutraal als mogelijk wil inrichten’. Eerder laïciteit dan ‘islamofobie’ dus, waarnaar gehint werd met de projectie in de studio. Op de achtergrond verscheen de tekst ‘Islamofoob Vlaanderen?’ waarbij het cruciale vraagteken niet helemaal uit de verf kwam.

Bart Somers van zijn kant mocht met collega’s uit België en Nederland ervaringen met het behandelen van radicalisering in onze steden toelichten. Het thema is aanverwant: waar vrome Mechelse moslims centraal staan bij Naciri, vormen extremistische uitwassen in diezelfde groep de kern van Somers’ verhaal.

Levensgevaarlijk

De derde geïnviteerde was Wilfried Hendrickx, freelancejournalist bij weekblad Humo. De Mechelaar is tevens auteur en voerde promotie voor zijn nieuwe boek getiteld ‘De Solipsist’. Over het verhaal zelf komen we bitter weinig te weten. Het gesprek draait vooral om de betekenis en herkomst van de titel. Het solipsisme, stelt Hendrickx, stelt dat de werkelijkheid ‘uitsluitend in jouw brein huist’. Enkel wat de waarnemer zelf waarneemt kan ‘waar’ zijn. Voor hetzelfde geld bestaat de evenmens niet, en is alles en iedereen een illusie. Een kennistheoretisch idee dat al bij de presocratische sofist Gorgias voorkwam.

Hendrickx, die zijn boek uitgeeft onder het pseudoniem HENDRIX, trekt eveneens conclusies uit deze filosofie. Hij ontkent dat hij een solipsist pur sang is. Hij leerde evenwel dat ‘iedereen zo kort mogelijk bij zijn eigen idealen moet blijven en er geen groter systeem van moet maken’. Volgens de auteur is idealisme levensgevaarlijk en jaagde het al honderden miljoenen zielen de dood in.   

Op dit moment hadden sommige kijkers wellicht een bruggetje verwacht naar de tweede rode draad van de avond: geloof. Religie – en dezer dagen komt vooral de zich op de Koran berustende overtuiging frequent in het nieuws – is een subliem voorbeeld van zo’n ‘verabsolutering van waarden’. De journalist pleit ervoor om idealen beperkt te houden, tot een klein initiatief zoals waterputten installeren in Marokko of de samenleving regelen in een stad als Mechelen. Ergo … niet om het op te blazen tot een wereldreligie met miljoenen volgers die (meestal) klakkeloos de leer aanvaarden en doorgeven? Nee, zo’n discussie zat er die avond niet in. De olifant in de kamer groeide onderwijl spectaculair.

Sociale wenselijkheid

Waarom somt Hendrickx Stalin en Hitler op als typevoorbeelden van idealisme als ontaarding, en niet de religies? Maarten Boudry lijkt ondertussen de enige in Vlaanderen die deze taak publiekelijk wil opnemen. Het is raden naar de redenen voor het stilzwijgen. Kan het aan de duurtijd van het programma liggen, een louter technisch obstakel dan? Waarom zouden de gasten een hele theologische discussie voeren terwijl de klok onvermijdelijk doortikt, want na een dik halfuurtje houdt ‘De Afspraak’ er onverbiddelijk mee op.

Of is het dit: de sociale wenselijkheid? We weten allemaal dat geloof de identiteit van mensen kan vormen en kneden. Het is een zwaar thema – misschien wel het zwaarste. Daarom lijkt het wenselijk om daarover niet de bakkeleien op een gezapige dinsdagavond. Op deze verklaring kan men ook verwante termen plakken, zoals autocensuur.

Hoe dan ook blijft het giswerk. Hoezeer de olifant ook stampte in de coulissen van de televisiestudio, hij bleef onbesproken. Dat religie onvermeld bleef bij een discussie over verabsolutering van idealen is absurd. Maar dat is het leven volgens de solipsisten ook. Volgt hieruit dat die olifant enkel in mijn hoofd bestaat?