Links zonder prietpraat. Het is een kunst die vandaag al 145 jaar beoefend wordt door De Groene Amsterdammer. Geestdrift met verstand is de lijfspreuk.

Men kan dommere dingen doen dan Conner Rousseau een abonnement op De Groene Amsterdammer aan te bieden en te bidden dat Knack minder 3 L wordt: minder lui, lekker en leuk. Op 1 mei viert rood verleden en toekomst. Dat is een mooi moment om een progressief blad, dat deze week 145 jaar wordt, te propageren.

Intellectueel en getemperd door zelfreflectie

Hiervan getuigt Xandra Schutte, hoofdredacteur, met als motto Schöne Welt wo bist du?:
‘De Groene Amsterdammer schrijft al 145 jaar voor een betere wereld, maar een actieblad is het nooit geweest. Daarvoor is het altijd te liberaal geweest, in de zin dat het nooit is verbonden aan één politieke stroming, de redactie nooit een collectief programma heeft gehad en iedere auteur voor zichzelf heeft mogen (en mag) nadenken. Het blad heeft altijd een intellectuele inslag gehad, waardoor het ongeduld steeds wordt getemperd door reflectie. Maar de inzet voor een mooiere wereld, die blijft.’

De Groene Amsterdammer, gesticht in 1877, is in Vlaanderen altijd achteruit gesteld bij vooral Vrij Nederland en in mindere mate de Haagse Post, leesvoer voor slimmer links. Vandaag zijn VN en HP verzwonden, folklore en mislukkingen in hun transformaties van weekblad naar, ja van wat, maandblad? Wc-papier? Heel anders gaat het met De Groene, die al met al goed boert en in Vlaanderen honderden losse kopers en abonnees blijft boeien.

Wie niet tot de lezersschaar behoort kan er beter van worden door Geestdrift met verstand te lezen van Rob Hartmans, een vlijtige freelancer en ex-medewerker van De Groene. Zijn boek verscheen in 2020 en is een blijver omdat blad en samenleving en hun verwevenheid leesbaar, breed en deskundig beschreven worden. Een portret van het buurland en zijn links-liberale idealen, mislukkingen, triomfen en mensen van de eerste 140 jaar.

Knack

Schrijft een bolleboos met kruim en geestdrift ooit een werk over Knack? Veel aan het weekblad, dat 52 is, is smakelijk en geschikt voor geschiedschrijving door: zijn stichters, door zijn pionierende journalisten, door zijn interne spanningen (logebroeder Marc Reynebeau en zijn falanx contra de rest, waarop de opstandeling op de duur zijn pen elders aanbood), door kleinburgerlijke liederlijkheid, door zijn cartoonisten. Wroeten als publicist in Knack is het opdelven van een halve eeuw geschiedenis van Vlaanderen.

Spiegels

De Groene Amsterdammer, Knack, Humo, ‘t Pallieterke, Doorbraak zijn spiegels van de dagdagelijksheid. Ook vormen zij de dagdagelijksheid door waarden te verdedigen — van linksigheid naar rechtser over centrum — en schurft weg te krabben. Bij de genoemde vijf wordt verder gegaan dan de analyse, men wil verandering en het motto is ten strijde. De Groene Amsterdammer voert de guerrilla met verstand, niet enkel vanuit de buik.

Op 6 maart 1880 waarschuwt het blad voor de Nederlandse steun aan het Boerenleger in Zuid-Afrika tegen de Britten. De Boeren zijn verre volksgenoten en vechters voor hun eigen stek in Transvaal. De Groene vindt echter de steun aan de campagnes onbezonnen en schrijft: ‘Nederland moet er alles aan doen om te voorkomen dat de Boerenrepubliek valt, maar, daartoe is het niet voldoende dat het gevoel spreekt… aan het verstand blijft de hoofdrol toevertrouwd.’

Is De Groene Amsterdammer een fijne huisvriend? Ja en neen, ja, want wekelijks word je verrast door eigenzinnige bijdragen met vernieuwende inzichten, neen, want je moet er altijd je verstand bijhouden. Het is eerder een professorenblad, en een publicatie die niet, zoals haar bekendere concurrenten, VN en HP (en in Vlaanderen Knack), afglijdt naar de 3 L’s: ‘lui, lekker en leuk’, aldus cabaretier Freek de Jonge. De hedendaagse bladendirecteurs verkleuteren hun ‘producten’. Wie De Groene leest mag week na week verzuchten: ‘Ik heb mijn huiswerk gemaakt.’

Links-liberaal

Het weekblad was en is van de linkerflank, van wat de linkse kerk werd (ze wordt bouwvallig als de Roomse kerk). De publicatie verpopte zich tot het fatsoenlijke, verdraagzame, verstandige deel van de stroming, links-liberaal dus.

Anderzijds is het grappig om te ontdekken, bij Hartmans en zijn portret van 700 bladzijden, dat De Groene in de jaren twintig van de vorige eeuw de nodige stukken bevatte met sympathie voor het corporatisme van het Italiaanse fascisme. In het begin van de Koude Oorlog bleef het blad weg van het vechtlustige anticommunisme en bewandelde het de zogenaamde Derde Weg, wat de Nederlandse communistische partij (CPN) vertaalde als ‘De Groene is het blad van de perfide knechten van het kapitaal die zich voordoen als vrienden van de arbeidersklasse.’

Bildungsbürger

De Groene Amsterdammer zet een Duitse traditie verder, die van de Bildungsbürger, waarbij het erom gaat de lezer op te voeden, om het ontwikkelen en aanscherpen van diens politiek, filosofisch en cultureel bestel.