De kleren van de keizer

Het officiële staatsieportret van Emmanuel Macron, bestemd om in alle openbare gebouwen te hangen, kan de toets met het drie eeuwen eerder geschilderde portret van zonnekoning Lodewijk XIV vlekkeloos doorstaan. Ja, na François Hollande hadden de Fransen behoefte aan wat vertoon en grandeur, vooral omdat de “herboren as Parijs-Berlijn” hen de illusie geeft dat ze weer de eerste viool spelen op Europees en wereldvlak. Berlijn zal de euro’s leveren, Parijs de cultuur, dat is de verzwegen premisse van heel die op luchtkussens zwevende entente.

Het portret is nu al iconisch voor de nieuwe politieke cultuur, de zoveelste in de reeks, die zogezegd de bakens zal verleggen, de violen zal gelijkstemmen en de grote klok eindelijk eens juist zet. Europa juicht, de bestaande regimes verademen opgelucht. Alles ruikt naar verandering, maar ook naar stabiliteit,- een paradox die je alleen kan waarmaken door recht in de camera te kijken, met een onberispelijk maatpak, een open raam achter je en nog een half dozijn symbolen die macht uitstralen en vertrouwen opwekken.

Het portret straalt inderdaad lef en daadkracht uit, maar ook schone schijn en opgesmukte leegte: Emmanuel Macron lijkt wel een met de juiste rekwisieten omhangen etalagepop die de verwachtingen van de doorsnee-Fransman in bange tijden perfect belichaamt. Een figuur die uit een gesofisticeerd algoritme zou kunnen tevoorschijn komen na een grootscheepse dieptepeiling van het electoraat tussen Le Havre en Marseille. Cynisch genoeg moet men vaststellen dat zoiets ook werkt: de ontgoochelde burger wil het allemaal anders, maar zoekt tegelijk ook houvast en geborgenheid. De nieuwe Franse president is een deus-ex-machina met de allures van een fluwelen monarch. Wie weerstaat aan zoiets?

Meteen groeit in ons eigen, door schandalen en manifeste bestuursonkunde geteisterde land de roep naar een “Belgische Macron”, een witte ridder die boven de vermaledijde politique politicienne staat en tegelijk een soort centrumradicalisme uitstraalt, niet links, niet rechts, maar gewoon positief en eerlijk. Een charismatische outsider die de tegenstellingen lijkt te verzoenen en het collectief bewustzijn repareert na een zware crisis.

In zijn maandelijkse DS-column zet Noël Slangen –het blijft verbazen hoe zo’n uit zijn nek kletsende reclamemaker de kolommen van een zogenaamde kwaliteitskrant mag vullen- de roep naar een “Belgische Macron” mee in de verf. Dat is niet toevallig: Slangen houdt van goed in het maatpak zittende politici die de volkswil kunnen lezen, “communicatie” als hét toverwoord hanteren en naar spindoctors luisteren. De verpakking is essentieel, de beeldvorming (“perceptie”) cruciaal. Tony Blair, die achteraf een van de grootste leugenaars van zijn generatie bleek, was een van zijn absolute favorieten. Opmerkelijk is ook dat Noël Slangen in een vorig leven van spindoctor zelf een Macronist-avant-la-lettre heeft grootgemaakt: Guy Verhofstadt.

Want met crisissen zijn we vertrouwd. Het loont de moeite om een paar bladzijden terug te gaan in onze vaderlandse geschiedenis en de twee grootste crisissen sinds de koningskwestie onder de loep te nemen: de Dutroux-affaire (1995) en de dioxinecrisis (1999). De ene ging over een een criminele pederast die vanuit het gerechtsgebouw een paar uur het hazenpad koos, en de andere over vergiftigde kippen. Nu klinkt dat banaal, maar wie zich de Witte Mars nog herinnert, weet dat het land toen op zijn kop stond, en dat anderzijds het dumpen van de zondagse braadkip in ons land een revolutie kan veroorzaken.

Het is dankzij deze twee regimecrisissen dat de roep naar verandering luider klonk dan ooit, en dat de Vlaamse liberalen iemand naar voor konden schuiven die het woord burgerdemocratie in de mond nam, als had dat voordien nooit bestaan, en met een jeugdig vuur tegen de schenen van het establishment schopte. In zijn burgermanifesten sabelt hij zowat alles neer wat aan oude politieke cultuur herinnert: het cliëntelisme, de zelfbediening en de “graaicultuur”, de postjesjagerij en de particratie, kortom, alles wat men onder de noemer “zachte corruptie” kan plaatsen. Witter dan wit waste deze ridder, het volk had gevraagd en gekregen.

Wie het fenomeen Emmanuel Macron terugkoppelt naar die Belgische crisissfeer uit eind de jaren ’90, en het optreden van de jonge god Verhofstadt, ontkomt niet aan een déjà-vu-gevoel, ook al is Macron van een andere intellectuele klasse dan zijn Vlaams-liberale voorganger. Vandaag slijt de oude wonderboy Verhofstadt zijn dagen molenwiekend en brullend in de grootste kindertuin van Europa, het Europees Parlement. Hij cumuleert daarmee een half dozijn goedbetaalde topfuncties in privébedrijven, en laat zijn riante Gentse herenwoning opknappen met overheidssubsidies. Graaicultuur dus.

Persoonlijk, maar ook ideologisch en politiek is de ballon van Guy Verhofstadt leeggelopen. De burgermanifesten bleken het papier niet waard waarop ze werden gedrukt, de grote profeten van de verandering zitten trouwens heden in een andere partij die al even snel scleroseert tot een machtspartij. Witte ridders zijn ook maar mensen, en de grote verandering komt er niet, gewoonweg omdat het politieke midden waar zo’n witte ridder bij zweert, finaal altijd het status-quo oplevert.

Het Macronisme is in die zin leugenachtig en überpopulistisch. Het suggereert dat er omeletten kunnen gebakken worden zonder eieren te breken. Het infantiliseert de burger door hem/haar op het paard te tillen van een zachte, vriendelijk-vrolijke reformbeweging. Maar om een beerput op te ruimen is een operatie-schone-handen misschien niet echt aangewezen. Men kan respect opbrengen voor radicaal-rechtse en radicaal-linkse maatschappelijke opties, zeg maar het Vlaams Belang en de PvdA, of Marine Le Pen en Bernie Sanders, maar de centrumgedachte naar voor schuiven als de motor van verandering en vernieuwing, is gewoonweg boerenbedrog.

Ach, uiteindelijk is dit het verhaal van kleren van de keizer. Denk al de smuk en de grootspraak weg, en kijk wat er overschiet. De aap zal overigens uit de mouw komen als de nieuwbakken zonnekoning de belabberde Franse economie gaat aanpakken, met haar lage groei, een aanhoudend begrotingstekort, een handelsbalans die al jaren in het rood staat en een hoge werkloosheid. De Verhofstadt-tijd, toen de bomen tot in de hemel groeiden en er vrolijk kon opgesoupeerd worden, is al lang voorbij.

Benieuwd hoe lang het staatsieportret van Emmanuel Macron aan de vliegenpoep weerstaat.